Հայրենասիրությունը ստահակների վերջին ապաստանն է

Լեւոն Անանյանի «բանադրանքին» թռուցիկ կամ «հպանցիկ» պատասխանելու ցանկություն չունեմ: Իմ փոխարեն դա արել է «Ազգ»-ը` հետգրությամբ, ինչպես նաեւ` «Հայոց Աշխարհ»-ը` հունվարի 26-ի համարում տպագրելով «Գրական ոչնչությունից ուրիշ ի՞նչ սպասես» անդրադարձը: Կարծում եմ, հասկացողի համար ամեն ինչ պարզ է:

Լեւոն Անանյանը մի ակնարկ ունի` ԽՍՀՄ հերոս իր համագյուղացի Ջահան Կարախանյանի մասին, որտեղ նոստալգիկ երանգներով նկարագրում է Կողբի ամառային ուրթերը: Երեւի`անձնական տպավորությամբ: Ըստ երեւույթին, նա իր հայհոյախոսությունների պաշարը կուտակել է մանկության գառնարածության կամ հորթապահության տարիներին: Եւ դեռ գտնվում է այն «հին, երանելի» ժամանակներում: Մնացածը` համալսարանական կրթությունը, շուրջ կեսդարյա մայրաքաղաքային կյանքը, կոստյում-փողկապը զուտ բուտաֆոր է:

Կողբն, ուրեմն, ուրթերում կռիվ տվող մի կարգին հովիվ կամ նախրապան է կորցրել, իսկ հայ գրականությունն ու մշակույթը ոչինչ չեն շահել: Ընդհակառակը, հայոց գրավոր խոսքի անդաստան է ներխուժել մի «փողկապավոր չոբան» եւ ազատորեն շրխկացնում է «գլուխը մեխած ծանր» հովվամահակը բոլոր նրանց գլխին, ովքեր համարձակվում են ասել, որ գրական առաջնորդությունը «չոբանություն» չէ:
Սարսափելին այն է, որ նա եւ իր արցախցի պաշտոնակիցը գրական ղեկավարի դիրքը շփոթում են պետական պաշտոնի հետ: Իրենց համառորեն տեսնում են հիերարխիայի մի ինչ-որ սանդղակի վրա: Մինչդեռ ավելի շատ պիտի մտածեին իրենց հանրային պահանջվածության խնդրի շուրջ:

Մեր ազգային ինքնագիտակցության մեջ գրողն ավելին է, քան սոսկ ստեղծագործողը: Նա գաղափարախոս է, «մտքերի տիրակալ»: Ահա այս չափանիշով է, որ մենք ուզում ենք տեսնել Լեւոն Անանյանին` որպես ոչ թե պաշտոնյայի, որ օրը «25 ժամ» լինում է ԳՄ-ում կամ ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի ամբիոնում, այլ պիտի իր հեղինակավոր ներկայությամբ հանրությանն ինչ-որ բան ասի:

Ինչ-որ չեմ հիշում նման բան: Անանյանը կամ դատական կամ «ներգմ»-ական վեճերով է հայտնի, իր արցախցի գործընկերը` ինքնամեծարման «հրավառություններով»: Երկուսն էլ իրենց շրջապատում «թշնամիներ» են որոնում: Իսկ ով փնտրի` անպայման կգտնի: Խնդիրն այն է, որ չփնտրեն, այլ իրենց հիմնական գործով զբաղվեն` կազմակերպեն գրական կյանքը, նոր անուններ ի հայտ բերեն, նրանց սատար կանգնեն, հնարավորինս հոգան ԳՄ անդամների թեկուզ պարզ մարդկային կարիքները:

Փոխարենն ի՞նչ ենք տեսնում: Անվերջ «վհուկորս», անվերջ տրտունջներ, «ոչ գրական ոչնչություններն» իրենց շուրջ հավաքելու, «բանակ կազմելու» կիրք: Այդպես, մանավանդ Արցախում, մեռցվում է գրական կյանքը:

Իր «բանադրանքում» Լ. Անանյանը թվարկում է «գրական» անուններ, որոնք, իբր, «բանսարկուիս արժանի պատասխան են տվել»: Ցավոք, նրանք են այսօր ներկայացնում Արցախի «գրական ջոկատը»` 80-ն անց այդ գյուղական ուսուցիչներն ու Արցախի ԳՄ նախագահի «կոնտորա»-ում տեղ գտած «խոստումնալի երիտասարդները», որոնք հայ գրականության համար եղած կամ չեղած`նույն հաշիվն է:

Ինչ վառ հույսեր եւ ծրագրեր կային Արցախյան շարժման արշալույսին: Ո՞ւր մնացին: Դե արի ու մի ասա, որ կեւորկովյան բռնապետության տարիներին այստեղ կարգին գրականություն է ստեղծվել: Գուրգեն Գաբիրելյան ենք ունեցել, Մաքսիմ Հովհաննիսյան, Վազգեն Օվյան, Հրաչյա Բեգլարյան, այդ տարիներին են առաջին քայլերն արել Հրանտ Ալեքսանյանը, Նորեկ Գասպարյանը, Կիմ Գաբրիելյանը, Ռոբերտ Եսայանը, Համլետ Մարտիրոսյանը:

Բոլորը հատել են 50-ի սահմանը: Ո՞վ է նրանց փոխարինելու եկել, ո՞վ է գալիս, ո՞վ է գալու: Այս հարցերը Լեւոն Անանյանին չե՞ն մտահոգում: Վահան Տերյանն ասում էր` անցյալ դարասկզբին, որ ազգերը պարտվում են նախ մշակութային ճակատում: Ասում էր այն ժամանակ, երբ Թումանյան եւ Իսահակյան ունեինք, Շանթ, Զոհրապ, ինքը` Տերյանը կար, գրականության դժվար ասպարեզ ահա-ահա ոտք էր դնում Չարենցը...

Հիմա ումո՞վ եւ ում ի՞նչ «գրական արտադրանքով» ենք մղում «մշակութային մեր պատերազմը»: Ես որոնեցի համացանցում եւ պարզեցի, որ Լ. Անանյանի «գեղարվեստական թռիչքը» ՀԽՍՀ «սոցիալիստական ինդուստրալիզացիայից այն կողմ չի անցել»: Սրանո՞վ ենք փակելու աշխարհին գրականության բնագավառի Նոբելյան մրցանակակիր տված` «բարբարոս» թուրքերի գրական-մշակութային հավակնությունների ճանապարհը: Սրանո՞վ ենք ներկայանալու եթե ոչ այսօրվա, ապա առնվազն վաղվա` գրական «Կապկազ-թամաշային»:

Լ. Անանյանի ու իր արցախցի պաշտոնակցի «գրական քաղաքականությունը» հասցրել է նրան, որ արցախցի գրողը «ոռնոցով» ԼՂՀ միջազգային ճանաչում է աղերսում, որպեսզի... ճանաչված լինի նաեւ իր շփերթ բանաստեղծությունը: Մինչդեռ ԵՍ պիտի իրենից Արցախի անկախության միջազգային ճանաչման գոնե գրական-մշակութային հիմնավորվածություն ակնկալեի: Սա է խնդիրը` որպեսզի քաղաքականության առաջամարտիկը գրողը լինի, ոչ թե ԵՍ տքնեմ, որպեսզի ԻՆՔԸ ճանաչվի: Սրա մասին է խոսքը:

Ես դարձյալ համացանցում որոնեցի եւ «Дружба народов»-ում հայտնաբերեցի Լ.Անանյանի մի հատիկ հոդվածը` գլոբալիզացիայի եւ ազգային ավանդույթների «հակադրամիասնության» մասին` 2005թ. «հեղինակության»: Եվ ցավով ու ափսոսանքով հիշեցի Վահան Տերյանի 100-ամյա մորմոքը` «Մեզ չի հասկանա օտարերկրացին // Մեզ չի հասկանա սառն օտարուհին»: Ուրիշ ի՞նչ է հեղինակել օրվա 25 ժամերին անդուլ «աշխատող» սույն «լրագրող-թարգմանիչը»` ինչպես ասված է իր պաշտոնական կենսագրականում: Նաեւ` սա է խնդիրը: «Ում շատ է տրված, նրանից շատ էլ պահանջվում է»: Հատկապես` առաջնորդներից: Լինի նա քաղաքական թե գրական-մշակութային դեմք:

Մի քանի խոսք «հայրենասիրության» եւ «Արցախի հարցը չարչրկելու» մասին:
1989 թվականից ես քաղաքականության մեջ եմ: Այդ թվին ընտրվել եմ Արցախի ազգային խորհրդի անդամ եւ մասնակցել ԼՂԻՄ եւ ՀԽՍՀ վերամիավորման հարցով հայտնի նստաշրջանին: 1990-95 թթ. եղել եմ Հայաստանի ԳԽ պատգամավոր, լրատվության եւ Արցախի հարցերով հատուկ հանձնաժողովի անդամ: 1995-96 թթ. խմբագրել եմ ԼՂՀ ՊԲ «Մարտիկ» պաշտոնաթերթը եւ, ի դեպ, առիթ եմ ունեցել մերժել Արցախի «գրական ընտանիքի» որոշ ներկայացուցիչների` առ ՊԲ հրամանատար ունեցած «սրտալի զեղումները»:

1996 թ. դեկտեմբերի 26-ից առ 1997 թ. մարտ ծառայել եմ ԼՂՀ ՊԲ N Պաշտպանական շրջանում: 1997 թ. ապրիլից առ հաջորդ տարվա սեպտեմբեր եղել եմ «ԼՂ Հանրապետություն» թերթի թղթակից: 1998-2000 թթ. աշխատել եմ «Ազատություն» ռադիոկայանի թղթակից` Ստեփանակերտում: Նույն տարուց առ այսօր ԼՂՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր եմ, արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ:

Եթե չեմ սխալվում, միայն մեկ անգամ է, որ Լ. Անանյանը դիմել է հարազատ տեղաշրջանի ընտրողների օգնությանը եւ հավակնել ՀՀ ԱԺ պատգամավորի լիազորությունների, բայց մերժվել է, իսկ նրա արցախցի պաշտոնակիցն առհասարակ անկախ պետականաշինության բոլոր տարիներին իրեն «մղել է դեպի ստվեր»: Կարծում եմ, որ այս դեպքում նա ավելի խելամիտ է վարվել, քան Լ. Անանյանը: Քանի որ «թաքնված ականջների» մասին, հնարավոր է, մեկը գիտի եւ լռում է, բայց երբ դրանք «ցուցվում են որպես կյանքի ուղիղ ճանապարհ», ապա լոռեցիներն իրենց նման են գնահատում «մեծ»-ի հասկացությունը:

Ի վերջո, անցած տարիներին ես բազմիցս հանդես եմ եկել հայաստանյան մամուլում, Երեւանում անցկացրել մամուլի ասուլիսներ: Եվ եթե այդ ամբողջ նյութը «հաշվապահի համառությամբ» հավաքեմ ու հրապարակեմ, ապա, կարծում եմ, դա ավելի ծանր կկշռի, քան Լեւոն Անանյանի ողջ լրագրողական եւ «թարգմանական» ժառանգությունը: Մեր տարբերությունն այն է, որ ես ուզում եմ ասպարեզ բերել գրքույկ, որն ավելի արժեքավոր կլինի, քան ոմանց «բազմահատորյակները», իսկ Լ. Անանյանը, օգտագործելով պաշտոնն ու դրանից բխող հնարավորությունները, Վախթանգ Անանյանի ասած` «ինչ որ գրչի ռեխն է ընկնում», իսկույն «պետպատվերով» լույս աշխարհ է հանում: Եվ դեռ Գիքորի նման էլ կանչում` «Էստի համեցեք»:

Իսկ «հայրենասիրության» մասին նրա մտավարժանքներն այլ բան չեն հուշում, քան հայտնի ճշմարտությունը. «Ստահակների վերջին ապաստանը հայրենասիրությունն է»:

ՎԱՀՐԱՄ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
«Հայոց Աշխարհ»
Հունվար 28, 2011