Մի քանի օր առաջ բանակում զոհված տղայի հայրը գնաց աննախադեպ, բայց արդեն իր հաջորդն ունենալու լուրջ նախանշանով, իր ուժով ու որոշմամաբ զարհուրելի քայլի: Հուսահատության այս տեսակը հայերիս համար ծանր է: Քաղաքն ու երկիրը համասեռ մարմին չեն` յուրաքանչյուրն ունի բողոքի իր եռման ստիճանը: Մեկինը վաղուց հասել է, մյուսներինը` հասնում է:
Զոհված տղայի դիակը կառավարության շենքի առաջ դնելու որոշումը նախանշեց ծանր բողոքի մուտքը քաղաք ու պետության ղեկավարներն իրար անցան:
Եթե դա տեղի ունենար, սկսվելու էր մի ուրիշ բան… Որովհետև սպանված զինվորը, արդեն որերոդ զինվորը այն է, ինչը չի կարող անտարբեր թողնել որևէ մեկին քաղաքում, գյուղում, երկրում, ապահովին, անապահովին, տղամարդուն, կնոջը: Դեռ չենք բարոյազրկվել մինչև վերջ, ու մահը դեռ փոխում է բոլորի դեմքի արտահայտությունը: Ոչ ոք թույլ չէր տա, որ հնչի «արա դե լավ էլի, ապրում ենք էլի, էս միտինգներով ինչի՞ն եք հասնելու» կողմնակի ու անհաղորդ տեսակետը: Քաղաքը թնդալու էր: Ողբացող ու բանականությունը կորցրած հայրը իր պատանի դիակի ուղեկցությամբ սպանելու էր թմբիրը, թմբիրը, որ սպանել էր զինվորին…
Դա էր պատճառը պետական իրարանցման: Վլադմիր Գասպարյանի կարեկից -ախպերական ժեստերն ու լեզուն, որին նա տիրապետում է` անվրեպ դեռ ազդում են պաշտոնյայի սիրո հանդեպ չտես մարդկանց վրա: Բայց դրա ժամանակն էլ կանցնի:
Ամեն ինչ արվեց, որ այդ զարհուրելի քայլը չպատահի: Մարդ չգիտի ինչ ասի` «փառք աստծո՞»: Զոհված տղան խաղաղվեց հողում ու չմնաց կառավարության շենքի դիմաց`դառնալով մեր բոլորիս ամոթը՞` հատկապես նրանց, որոնք, ապահով լուծելով իրենց լավ սնված տղաների բանակի հարցը, գովերգում են` ով ինչպես ու ինչով կարողանում է: Մի՛ քշեք ձեզնից վատ միտքը, մի պահ էդ կոկիկ դագաղում պակերացրե՛ք ձեր լավ սնված տղաներին ու մարդ դառե՛ք. անասուն լինելուց հեշտ բան չկա …
Բողոքը մտավ քաղաք առաջին անգամ ոչ թե անորոշ նախադասության տեսքով, այլ անուն ազգանունով, ծնողով, ստույգ, իրական մահվան տեսքով: Բանակում զոհված զինվորների մասին մենք միայն լսում ենք, ասում ենք «վայ», փոխում ենք ալիքը ու ցրվելու համար մի հատ լավ ֆիլմ ենք փնտրում, իսկ էդ պահին զոհվածի մայրը խելագար է, հայրը` բանականությունը կորցրած, կյանքը կանգ առած, անարդարությունը ռադիոակտիվ ճառագայթի նման անտես թափանցող ու հրկիզող: Այս անգամ մահը բերելու էին բոլորիս դեմ տային, ասեին բանակում պատահած դեպքերը անուն ազգանուն ունեն ու դեմք ունեն` այ էս պատանու մանուկ դեմքի պես անփորձ, անպաշտպան դեմք: Մենք առաջին անգամ տեսնելու էինք հեռուստացույցով հաղորդվող մահը: Ու քանի որ աստված գիտի՝ հետո ինչ էր լինելու` հարկ էր, որ խառնվեր նախարարը, ոստիկանապետը, որի լեզուն օձը բնից կհանի…
Սևանի մայրուղու վրա կանխվեց սպառնացող բողոքի մուտքը քաղաք:
Զինվորը հանձնվեց հողին: Ոչ ոք չի կասկածում, որ բոլորն առանց բացառության ցնցված էին:
Բայց բողոքը ընդհուպ մոտեցել էր քաղաքին: Ուրեմն էլի կմոտենա` միգուցե ուրիշ տեսքով, ուրիշ կոնտեքստում, միգուցե էդ օրն էլ ոստիկանապետի մաստեր կլասը օգնի, բայց մի օր կդադարի օգնել… Բողոքը եթե կորցրեց բանականությունը, հոգեմետը ժամանկավոր էֆեկտ է ունենալու:
Սա զգացմունքային մասը: Իսկ պատճառները բանակում սպանվող զինվորների հիմնականում երեքն են. հակառակորդի դիպուկահարը, ենթակային նվաստացնելու կեղտոտ մղումը և մեկը, որ, ըստ իս, ամենատարածվածն է` մեր տղաների մտահորիզոնը նեղացել է մինչև նախամարդու մակարդակ: Նրանք ապրում են վախկոտ ստահակների գաղափարախոսությամբ: Այն, ինչ կատարվում է մեր բակերում, դպրոցների մերձակա խորշերում, սահուն տեղափոխվում է բանակ: Ու եթե բակերում ու ետնախորշերում նրանց ձեռքին քար ու դանակ է, իսկ ուղեղում բացարձակ ոչինչ, բացի իբր գողական սկզբունքներից` բանակում նրանց ձեռքին հայտնվում է ավտոմատը… Իսկ ավտոմատ բռնելու համար այդ ուղեղը բացարձակ անպատրաստ է մի շատ պարզ, շատ հստակ պատճառով` դպրոցը քանդվել է, դպրոցում արդեն վաղուց մարդ չի ձևավորվում: Հակառակը պատահում է` ձևավորված մարդը հաճախ կազմաքանդվում է` բոլորի պարտադրանքի տակ: Դպրոցում սկսվում է անկիրթ, անազնիվ, անպատասխանատու, վախկոտ ու քծնող մարդու ձևավորումը: Դպրոցում վաղուց ոչինչ ամոթ չէ` չսովորելը, չիմանալը, քծնելը, պաշտոնյա ծնողի հետևում թաքնվելը, ուսուցիչների սոսկալի քծնանքն ընդունելը: Բայց այս վերջին երկու տարբերակի տակ մտնողները բանակ չեն գնում, նրանք իրենց գոյությամբ գազազեցնում են մնացածներին: Դպրոցում տձևացած ուղեղով հավերժ անչափահաս տղաները գնում են բանակ: Ի՞նչ ունեն իրենք: Համարյա ոչինչ: Նրանց սուպերէգոյի մասին խոսելը ծիծաղելի է. նրանք մի սուպերէգո ունեն, և դա նույնիսկ իրենց հայրն ու հորեղբայրը չեն, այլ իբր գողականը, ուժեղը, ստահակը, տգետը, հզորը… Սա է բանակում սպանությունների մեծ մասի պատճառը…
Երբ բոլորը ստում են, ստում են, թե ընտրվել են, ստում են, թե տնտեսկան աճ կա, ստում են, թե կթություն ունենք, ստում են, թե այսքան գերազանց սովորող ունի դպրոցը, այն դեպքում, երբ իրական խելացի տղան կամ աղջիկը կարող է աննկատ մնալ տասը տարի կամ ավելի, խաբում են իրար, մեկը մյուսին, անընդհատ, անվերջ ու ինչպես պորտալարը վզին փաթաթված պտուղը` հաճախ խեղդվեւմ են սեփական ստից: Տհաս, անողնաշար, անկամ, անգրագետ տղաների ձեռքին հայտնվում է ավտոմատը: Այն անպայման մարդ է սպանելու: Հայհոյանքի համար միանշանակ պետք է սպանել` սա է հայ տղայի ամենաառաջին գաղափարը, իսկ թե ինչ կարող է և չի կարող անել «լավ տղան»` հատուկ մասնագիտական միջամտության կարիք ունի: Այս ամենը ամրապնդվում է դպրոցական տարիքում, որովհետև դպրոցը իրական զբաղվածության փոխարեն առաջարկում է նվերով թվանշան ու լավ ատեստատ, որովհետև դպրոցը անհնար չի դարձնում չկրթվելը, հակառակը՝ առաջարկում և հուշում է մեթոդներ կեղծ թվանշան ստանալու: Եվ դանդաղ կամ սրընթաց ձևավորվում են կիսատ մնացած հասունությամբ տղաները, ամեն օր, մեծերի, ուսուցիչների, չինովնիկների, նախարարների, վարչապետերի, նախագահների անտեսանելի աջակցությամբ, ու մի օր ստացվում է սպանություն: Տգիտությունն է բերել սպանությունների` դպրոցում, իսկ հետո բուհ- ում հովանավորված տգիտությունը: Երբ սահմնափակվում են ուղեղները, անդառնալի հիմարության հնարավորությունները անսահման են դառնում:
Այս քաղաքը պայթելու է տգիտության հետևանքով…
Լուսինե Հովհաննիսյան
Комментариев нет:
Отправить комментарий