Այս խոսքերը պատկանում են Զապել Եսայանին, ով հայտնի է դարձել որպես գրող անցյալ դարի սկզբին՝ 30 տարին դեռ չբոլորած: Նա նշանակալից երևույթ է համարվում հայ գրականության մեջ: Նրա կյանքն էլ է բացառիկ, քանի որ նա եղել է հայ ազգի նոր պատմության կարևորագույն փուլերի ներգրավված վկան՝ վերապրելով կիլիկյան ջարդերը, 1915թ. հայերի ցեղասպանությունը, Հայաստանի առաջին անկախ հանրապետության ծնունդը 1918թ., հայկական սփյուռքի ձևավորումը … Նա հայրենիք էր եկել 1933-ին՝ քիչ անց դառնալով ստալինյան բռնապետության զոհերից մեկը: Նրան ձերբակալել էին 1937-ին և, որոշ տեղեկություններով, վեցամյա բանտարկությունից հետո՝ 1943-ին նա մահացավ Բաքվի բանտում…
Զապել Եսայանը ծնվել է 1878-ին Կ.Պոլսի Սիլիհտարի պարտեզներ թաղամասում, սովորել Սկյուտարի Սուրբ Խաչ վարժարանում: Առաջին գործըՙ «Երգ առ գիշեր» արձակ բանաստեղծությունը լույս է տեսել 1895-ին Արշակ Չոպանյանի «Ծաղիկ» հանդեսի առաջին համարում: Ավելի ուշ տեղափոխվել է Փարիզ, սովորել Սորբոնի համալսարանում, ամուսնացել նկարիչ Տիգրան Եսայանի հետ, երկու զավակների (Սոֆի եւ Հրանտ) մայր դարձել:
1908-ին Եսայանը վերադառնում է Կ.Պոլիս, ականատես է դառնում թրքական բռնապետության հայահալած քաղաքականությանը` ուղեկցվող բարբարոսական ջարդերով, կոտորածներով, արհավիրքներով: Ադանայի ջարդերի կապակցությամբ ստեղծված պատվիրակության կազմում 1909-ին մեկնում է Կիլիկիա՝ «Ազատամարտ» թերթում տպագրելով հոդվածներ աղետի մասին։ Կիլիկիայի հայության ողբերգությունը նկարագրել է «Ավերակներու մեջ» (1911) գրքում, «Անեծքը» (1911) և «Նոր հարսը» (1911) պատմվածքներում։
Այդ տարիներին գրել է «Վերջին բաժակը» (1916), «Հոգիս աքսորյալ» (1919) վիպակները՝ բողոքի ձայն բարձրացնելով քաղաքական և սոցիալական անարդարությունների դեմ, մտորելով հասարակության մեջ կանանց տեղի եւ դերի մասին:
«Մարդիկ՝ այր թէ կին՝ ընդհանրապէս այն չեն ներկայանար ինչ որ են իրապէս. Ու այն կեղծ հանդերձանքը, որ կը ստանան յաճախ, անգիտակցութեամբ է, բայց այդ այդպէս է. Դեր մը կ’ընտրեն կեանքի մէջ ու այդ դերը կը կատարեն. Դերը կ’ընտրեն երբեմն ինքնիրենց, որովհետեւ ատիկա գեղեցիկ կը գտնեն, բայց եւ յաճախ կ’ընտրեն այն դերը, զոր ուրիշները գեղեցիկ կը համարեն» -Վերջին Բաժակը (գրված է 1916-ին , հրապարակված՝ 1924-ին):
1921-ին ամուսնու հիվանդության պատճառով նա վերադառնում է Փարիզ, նույն թվականի օգոստոսին ամուսինը մահանում է:
1926-ին առաջին անգամ գնում է Երևան ու վերադառնում շատ մեծ տպավորություններով , որոնք ամբողջացրել է «Պրոմեթեոս ազատագրված» (1928) գրքում։ 1932-ի դեկտեմբերին նրան հրավիրում են Երևանի պետական համալսարանում դասավանդելու եվ 1933-ից նա հաստատվում է Խորհրդային Հայաստանում:
Այստեղ նա շարունակում է հրատարակել հոդվածներ՝ նվիրված գրականության ու արվեստի հարցերին, կատարել թարգմանություններ Մետեռլինկից («Մահը», «Իմաստություն ու ճակատագիր»)։
Ուշագրավ են այդ տարիների Զապել Եսայանի մասին հիշողությունները՝ զետեղված Ռուբեն Զարյանի «Հուշապատում» գրքում .
« Ընդմիջումներին, եթե պրոֆեսորականի դուռը բաց էր, անցնում էինք և աչք գցում մեր պրոֆեսորներին: Նրանք մեզ համար հեղինակություներ էին և մեզ հետաքրքիր էր նրանց տեսնել «անպաշտոն» վիճակում: Զապել Եսայանը գահավորակի վրա նստած ծխում էր: Դա էլ նորություն էր: Այն տարիներին սովոր չէինք կնոջը ծխելիս տեսնել: Ընդհանրապես նկատել էինք, որ նրա պահվածքի մեջ կար մի անկախություն: Նա նոր մարդ էր Երևանում և չէր աշխատում հարմարվել տեղական սովորություններին: Նա անում էր այն, ինչ սովոր էր անել Փարիզում և ոչ մի նշանակություն չէր տալիս, թե ով ինչ կասի: Գիտեր, որ ծխելու վրա շատերը խեթ են նայում, բայց չնկատելուն էր տալիս և նույնիսկ հենց դրանց էլ մեկնում էր ծխախոտատուփը»…
1937-ին նրան ձերբակալում են, եւ այն ժամանակվա համար սովորական ՝ լրտեսության մեղադրանքով, դատապարտում տաս տարի ազատազրկման: Կա վարկած որ նա մահացել է 1943-ին, Բաքվի բանտում, բայց ոչ մի ստույգ տեղեկություն չկա թե ինչպես, որտեղ եվ երբ է նա մահացել…
http://womennet.am/զապել-եսայան-«իրեն-հարգող-կնոջ-իդեալը/
Комментариев нет:
Отправить комментарий