Անփառունակ ժամանակագրություն

1- Ղարաբաղյան հարցը բարձրացվել էր պերեստրոյկայի պայմաններում որպես ներսովետական վերակառուցման հարց։ Գորբաչովի ոտքերն ընկած Ղարաբաղի միացում էինք մուրում։

2- Ադրբեջանցիք դա դիտեցին որպես իրենց ազգային հարց, և մեր գլխին սումգայիթ, բաքու, ամբողջ Ադրբեջանով մեկ հայկական ջարդեր սարքեցին ու արտաքսցին 400 հազար ադբեջանահայերին։

3- Հայերից ոչ մի համարժեք կոնցեպտուալ կամ ֆիզիկական պատասխան չեղավ կատարվողին. հակառակը, բարով-խերով հայաստանյան ազերներին առանց մեկ զոհի ճամփու դրեցինք ու շարունակեցինք միտինգվելն ու Գորբաչովից ուզելը։

4- Ի պատասխան մեր անհասկացողության, 1990-ի մայիսի 27-ին Երևանի կայարանում ռուսները կուտ տվեցին հայ «շուստրիներին», իբր թե զենքը վագոնում ազատ դրած է, արխային եկեք, վերցրեք, և 27 հոգու սպանեցին։ Մեր պատասխանը էլի զրո էր։

5- Այդ ընթացքում, իշխանության գալով, Լևոնը հրաժարվեց Ղարաբաղի միացման կոնցեպտից, թքեց 1989-ի դեկտեմբերի 1-ի Հայաստանի և Ղարաբաղի ԳԽ-ների միացյալ նիստի՝ երկու սուբյեկտների միացման մասին որոշման վրա ու հարցը սարքեց Ղարաբաղի, այսպես ասած, դեմոկրատական ինքնորոշում-անկախացում։ Մինչև հիմա էդ «ինքնորոշման» տակ ենք ճկռած։

6- Սովետի անկումից հետ, մարսելով հայերի տեղահանությունը, Ադրբեջանը հարձակվեց և՛ Հայաստանի վրա (վերցրեց Արծվաշենը) և՛ Ղարաբաղի վրա ու արագորեն գրավեց Ղարաբաղի կեսը։
Հայոց փառապանծ «սպարապետը» այդ ժամանակ պաշտպանության նախարարն էր, և ինքը հաջողացրեց կորցնել այդ տարածքներն ու ահռելի քանակով զոհեր տվեց։

7- 1992-ի սեպտեմբերին, այդ խայտառակ պարտությունների պատճառով համաժողովրդական ապստամբություն եղավ ու Լևոնը ստիպված հեռացրեց «սպարապետին»՝ պաշտպանության ամբողջ ոլորտը հանձնելով Վազգեն Մանուկյանին։

Մանուկյանը Հայաստան կանչեց սովետական հայ սպաների, նրանց օգնությամբ կազմակերպեց հայոց բանակը, անցավ հակահարձակման, որն ի վերջո ավարտվեց 1994-ին, Լևոնի ու նորեն ջրի երես ելած «սպարապետի» կնքած անփառունակ բիշքեքյան ադրբեջանամետ պայմանագրով։

8- Դրանից հետո Ադրբեջանն անցել է այլ տակտիկայի՝ թուրքերի հետ միասին պաշարել են Հայաստանը, ներսում քաոս են հրահրում, կաշառում են հայ իշխանավորներին և արտագաղթի պարտադրում հայությանը։

Արդյունքում՝ երկրի կեսն արդեն արտագաղթել է, տնտեսությունն էլ զրոյացված է։ Այս տարիներին, ի պատասխան 2 կողմանի թուրքական ագրեսիայի, հայերի կողմից ոչ մի գործուն քայլ չի ձեռնարկվել՝ ով եկել է իշխանության, հալածել է իր ժողովրդին ու թալանել։

Իսկ նիկոլի գալով, հիմա հասել է երկրի կործանման վերջին փուլը. երկիրը լի է թուրքական փողերով սնվող ու կառավարվող տարատեսակ հայազգի, բայց հայակործան գործակալներով, որոնք միգուցե տեղյակ էլ չեն, թե ինչ են անում։ Բայց անում են սարսափելի բան՝ օրը ցերեկով գենոցիդում են սեփական ազգը։

9- Տարիների ընթացքում էլ, քանի որ ազգի սերուցքը զոհվեց Ղարաբաղում, քաղաքական ասպարեզը գրավեցին քաղցրալեզու մուղամբազները։ Դրության տեր դարձան կեղծ տղամարդիկ՝ դոշ ծեծելով հերոս ինքնահռչակված ճիվաղներ, մեծ-մեծ դուրս տվող ու մշտապես ջրի երեսին մնացող սրիկաներ, գողեր, ու կոպեկի մեռած «քաղաքական գործիչներ» ։
Սրանք էլ ավելի այլասերեցին-այլանդակեցին, իրենց տգետ ու տհաս թեզերով լցրեցին հայկական քաղաքական կյանքը, շեղեցին իրական անելիքներից, խլացրեցին բոլոր ադեկվատ ձայները՝ երկիրը տնտեսապես խելքի բերելու առաջնայնության մասին, դարձան հասարակական կարծիքի ձևավորման մոնոպոլիստներ, ու այսօր արդեն, մեծապես իրագործում են հենց թուրքերի ծրագրերը։

10- Մի քանի ամիս առաջ ես դեռ տեսնում էի մի քանիսին, որոնք, կարծում էի, թե կարող են երկրին տեր կանգնել։ Բայց գնալով համոզվեցի, որ սրանք էլ, առանց բացառության, նույն աղբն են։

11- 2010-ին ես առաջիններից մեկը հանդես եկա միացյալ Հայաստանի համապարփակ կոնցեպտով. հոդվածը մերժվել էր 4 խմբագրություններում և զոռով-շառով, Վարդգես Օվյանի միջամտությամբ, ի վերջո, տպագրվեց 2018-ին https://hetq.am/hy/article/87020

12- Մինչև նիկոլի գալը, ինչ որ տեսական ռեսուրս դեռ կար այն առումով, որ երկրի իշխանությունները շատ վատն են, բայց գոնե թուրք կամ թուրքամետ չեն և միգուցե, մի օր անցնեն այս կոնցեպտուալ տեսակետին։ Բայց նիկոլի գալով, այդ գաղափարն առհասարակ օրակարգից դուրս եկավ, որովհետև տղան Հայաստանն է զիջում թուրքին, ուր մնաց Ղարաբաղին տեր կանգնի։

13- Այ էս պայմաններում, պարզ է դառնում, որ ներհայկական բոլոր հայամետ ռեսուրսներն այսօր անհետացած են։ Առաջնային խնդիր է դարձել ոչ թե տարածքներ չզիջելը, այլ նոր գենոցիդից խուսափելը, որովհետև եթե երկիրը տնտեսություն չունի, մասնագիտական կորպուսն է ջնջխված, քաղաքացիական վիճակն է ողբալի, ազգայինն է ավերված, բանակ ասածն ընդամենը անզեն զինվորների ճաշարանի է վերածված, IT կոչվածը, որը տարիներ շարունակ բուտաֆորիկ դրոններ էր ցույց տալիս որպես նվաճում, այսօր ոչ միայն դրոն, այլև նույնիսկ հասարակ ավտոմատ արտադրել չի կարող։

Այ այս պայմանների պատճառով է, որ մարդկանց հույսը միայն և ընդամենը աշխարհաքաղաքական հրաշքներն են, որոնց էլ անհույս սպասում են։ Եվ այս պարագային, վիդիտելի, Վիտալի Բալասանյանը թշնամի է, ինչ է թե՝ հույսը ռուսի վրա է։
Բայց ոչհարգելիներս, ձեր հույսն էլ թուրքն է, բլեֆն է, էշ ձևանալն է։ Եթե ռուսի էստեղ մնալու հաշվին մի քանի տարի պետականություն ձգելու շանսը գոնե մի 10 տոկոս է, ապա ձեր անուղեղ կողկոնձոցի շանսը առհասարակ զրո է։

Դուք մի քնձռոտ նիկոլի սանձել չեք կարող, որևէ հարց մեջտեղ բերել չեք կարող, նիկոլի՝ ալիևին արած ազգային սարսափելի զիջումների մասին բերանններդ բացել չեք կարող, և ուժերդ Վիտալի Բալասանյանի վրա է պատո՞ւմ, որը գոնե փրփուրներից է բռնել։
Դո՞ւք եք ազգայինն ու տեխոնկրատը, դո՞ւք եք էս երկիրը պահողը, դո՞ւք եք մի չոփ արտադրողը։

30 տարվա մեջ ես չեմ հիշում, որ հայոց ավագանին, էլիտան, երևելիները երբևէ ու որևէ հարցում նախահարձակ լինեն, մի տեսական կամ կոնցեպտուալ պատասխան տված լինեն թուրքերին, ներքին հարցերում մի նորմալ արդյունքի հասած լինեն։ Ոնց ռեակտիվ էին 1988-ի ձմռանից, էնպես էլ մինչև այսօր ոչխարի պես ռեակտիվ են։
Ազգային իրական լիդեր չունենք, որը մեզ կառաջնորդի, բայց ունենք հազարավոր պնակալեզներ ու փչացածներ, պատեհապաշտ ողորմելիներ, որոնք ապրում են հանուն իրենց փողի, վայրկենական հաճույքի ու հիվանդագին նարցիսիզմի սպասարկման։
Ողբամ ձեր պահած ու պահվելիք երկիրը։

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ