суббота, 31 августа 2019 г.

Հայաստանն ընկալվում է որպես Ռուսաստանի շահերը սպասարկող երկիր


Այս հատվածը Բրիտանական Լեսթերի համալսարանի Միջազգային հարաբերությունների բաժնի գիտաշխատող, IHS Markit (Jane’s Information Group) կորպորացիայի անկախ վերլուծաբան Էդուարդ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆԻ «Վերջին զրույցս Զբիգնեւ Բզեժինսկու հետ» հոդվածից է։ 


Իմանալով, որ հայ եմ եւ Հայաստանից եմ, նա առաջին պահին որոշակիորեն զգացնել տվեց ինչ-որ անհետաքրքրություն եւ նույնիսկ դժկամություն զրուցելու։ Սակայն նա տվեց ինձ մեկ հարց, որի պատասխանն էլ պայմանավորեց նրա տրամադրության փոփոխությունն ու հետաքրքրությունը զրուցելու ինձ հետ ու պատասխանելու իմ որոշ հարցերի. «Մինչև մեր զրույցը, խնդրում, եմ ասա ինձ, ըստ քեզ՝ ո՞ր երկիրն է առաջնահերթ սպառնալիք Հայաստանի պետականության համար»։ «Միանշանակ՝ Ռուսաստանը»,- պատասխանեցի ես: Նրա տրամադրությունը փոխվեց. «Շնորհակալ եմ։ Շնորհակալ եմ, որ չասացիր՝ ԱՄՆ-ը. այդպիսիների էլ եմ ժամանակին հանդիպել»։

Իմ հարցին, թե ինչպե՞ս Հայաստանը կարող է հարաբերվել ԱՄՆ նոր ադմինիստրացիայի հետ, Բզեժինսկին նշեց, որ Հայաստանը պետք է հասկանա նոր՝ «անկարգ» համակարգի խաղի կանոնները եւ սկսի խաղալ՝ համապատասխանաբար իր շահերը տեղավորելով այդ շրջանակներում։ «Օրինակ՝ հիմա ԱՄՆ-ին Հայաստանը պետք է ներկայանա ոչ թե որպես մի երկիր, որն ունի ահռելի քանակությամբ խնդիրներ, այլ այնպես, թե ինչ օգուտ կարող է ԱՄՆ-ն ունենալ Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Այլ կերպ ասած՝ Հայաստանը պետք է լինի նախաձեռնող եւ առաջարկներով հանդես գա, այլ ոչ թե սպասի ԱՄՆ առաջարկներին։ Նման առաջարկներ Վաշինգտոնից էլ չեն լինելու։

Պետք է հասկանաք, որ ռեգիոնալ անվտանգությունը մեզ սկսում է հետաքրքիր լինել միայն Վրաստանի անվտանգության ապահովման համատեքստում։ Քանի դեռ Հայաստանը կամ Ադրբեջանը չհայտնի ցանկություն ՆԱՏՕ-ին ինտեգրվելու ու անդամակցելու օրակարգ, ԱՄՆ քաղաքականությունը Կովկասի նկատմամբ հազիվ թե տարբերվի նրանից, ինչպիսին որ հիմա է»։

Զրույցը տեղափոխելով տարածաշրջանային համատեքստ՝ Բզեժինսկին շեշտեց, որ Վրաստանի անվտանգության հարցերը նաև ԱՄՆ խնդիրն է, այն պաշտպանված է մեզ ու ՆԱՏՕ-ին մոտ լինելու, մեր ստրատեգիական ծրագրերի մեջ ներգրավվելու եւ ի վերջո՝ հաճախակի դարձած զորավարժությունների համար նախատեսված ամերիկյան բանակ իր մոտ հյուրընկալելու հետեւանքով։ «Սակայն Հայաստանն ու Ադրբեջանը դեռ շատ արյուն են թափելու։ Ղարաբաղի կարգավորման հանդեպ մեր պասիվությունը կարող է փոխվել քողարկված անտարբերության, քանի որ թե Հայաստանը եւ թե Ադրբեջանը արդեն իսկ հաճախ դասակարգվում են որպես ավտորիտար ռեժիմներ եւ Ռուսաստանի ազդեցության տակ գտնվողներ։ Ուստի դուք պիտի պատրաստ լինեք պատերազմի, ինչն անխուսափելի է։ Ռուսաստանը կթուլանա, եւ դուք կամ Ադրբեջանը հնարավորություն կունենաք հաղթելու՝ պարտություն պարտադրելով մյուսին։

Նույն բանն, ի դեպ, երեւի խորհուրդ կտայի ադրբեջանցիներին, եթե նրանք հիմա այստեղ լինեին։ Կարծում եմ՝ աշխարհակարգային զսպումը հակամարտությունների առումով գնալով թուլանում է»։

Իմ հարցին Մինսկի խմբի էֆեկտիվության մասին՝ նա պատասխանեց․ «Մինսկի խումբը հին՝ անցած աշխարհակարգի ճարտարապետություն եւ պլատֆորմ էր, չեմ կարծում, որ հիմա իմաստ ունի հույս դնել մի կառույցի վրա, որտեղ երկու եվրաատլանտյան պետության հետ նույն հարթության վրա նստած է Ռուսաստանը։ Ցավոք, ես այն մարդկանց դասին չեմ պատկանում, որը հավատում է ձեր խնդրի արագ կարգավորմանը, հատկապես հիմա, երբ այդտեղ դեռ ուժեղ է Ռուսաստանի՝ մանիպուլյացիաներ իրականացնելու ցանկությունը։
Սակայն Հայաստանն ու Ադրբեջանը պետք է հաշվի առնի մեկ բան եւս. պատերազմի վերսկսման դեպքում Արեւմուտքից կհնչեն հայտարարություններ եւ կոչեր դադարեցնելու արյունահեղությունը։ Սակայն ձեր նախաձեռնությունը՝ լուծել խնդիրը ձեր օգտին եւ բարձրացնել ձեր անվտանգությունը, կբախվի Ռուսաստանի դիմադրությանը։

Տարածաշրջանում վերջնական գերակայության հասնելու համար Մոսկվային պետք է Ադրբեջանը, եւ ոչ թե Հայաստանը։ Ուստի Բաքվի հետ հարաբերությունները, Ադրբեջանի ինտեգրացիան ռուսական կառույցներ ու Ռուսաստանի դերի բարձրացումը Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության մեջ ավելի կարեւոր են Մոսկվայի համար պատժամիջոցների ու համաշխարհային մեկուսացման պայմաններում, քան Հայաստանի գործոնը։ Ելնելով հավանաբար այս հաշվարկից՝ Ռուսաստանը շահագրգռում ու դրդում է Իրանին տնտեսական, կոմունիկացիոն ծրագրեր իրականացնել հենց Ադրբեջանում, եւ ո՛չ ձեզ մոտ, քանի որ Իրան-Ռուսաստան ծրագրերի իրականացումը Ադրբեջանում կուժեղացնի Մոսկվայի ազդեցությունը Բաքվի նկատմամբ։ Ռուսաստանը նույնիսկ իր անկման ընթացքում դեռ վտանգ կներկայացնի ձեր պետությունների համար, եւ այդ թվում՝ Հայաստանի։

Ռազմաբազան նույնիսկ մեկ ակնթարթում կդառնա սպառնալիք, որին պիտի պատրաստ լինել։ Այն Թուրքիայից պաշտպանվելու համար չէ տեղակայված։ Թուրքիայից Հայաստանի նկատմամբ վտանգ չկա, քանզի այն ամբողջությամբ վերահսկվել, վերահսկվում եւ վերահսկվելու է ԱՄՆ-ի կողմից, հատկապես՝ Հայաստանի հանդեպ ոտնձգությունների պարագայում, եւ դա բազմիցս ապացուցվել է հայաստանյան նախկին ու ներկա իշխանություններին։ Թվում է, թե թուրք-ամերիկյան հակասությունները թուլացրել են ԱՄՆ վերահսկողությունը, սակայն դա այդպես չէ։ Թուրքիան հիմա հատկապես առավել կախված է ԱՄՆ իր հանդեպ դիրքորոշումից։

Վաշինգտոնում քաղաքական շրջանակներում թե՛ դեմոկրատների եւ թե՛ հանրապետականների շրջանակներում Հայաստանն իր շահերով (չխառնել հայկական համայնքի հետ, որը Հայաստանի շահերի հետ կապ չունի) չունի լիարժեք քաղաքական վստահություն (credibility)։ Այն հաճախ ընկալվում է որպես Ռուսաստանի շահերը սպասարկող երկիր՝ նույնիսկ ընդդեմ իր շահերի։ Սակայն ցանկության և աշխատանքի դեպքում դա կարող է փոխվել»։

Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝
Առավոտ

Գոնե մեկ բառ


Պատմվածք, որ գրելու էր գրչեղբայրս:

ԴԵՊՔԸ, որ քիչ հետո կփորձեմ վերարտադրել, պատահել է անվանի քննադատ, այն ժամանակ «Լիտերատուրնայա Գրուզիա» («Գրական Վրաստան») ամսագրի գլխավոր խմբագիր Գուրամ Ասատիանիի հետ: Կպատմեմ` ներողություն խնդրելով վրացի գրչեղբորիցս, ծունկի գալով նրա հիշատակի առջև: Չեմ կասկածում, որ նա, եթե անակնկալ մահը չլիներ, կհրապարակեր պատմությունը, որ լսեցի իր շուրթերից: Ո՞վ գիտե, գուցե այս դիպվածին, իր դեռ անտիպ օրագրերում, գրական մարմնավորում է տվել պատմվածքի գլխավոր հերոսը... իսկ եթե ո՞չ...

Սովետական գրողների տասնհինգ հոգուց բաղկացած խումբը գտնվում էր Ֆիլիպինների մայրաքաղաք Մանիլայում: Մեր շրջագայության նախավերջին օրն էր: Մենք քիչ թե շատ հասցրել էինք ծանոթանալ այս արտասովոր երկրի հրաշալիքներին: Տպավորություններով առլեցուն նստել էինք պանդոկներից մեկում և ազատություն տվել մեր լեզուներին: Եվ մեզանից ոչ մեկի մտքով էլ չէր անցնի, որ պատահականությունը մեզ համար նախապատրաստել է մի անակնկալ, որը ֆիլիպինյան մեր հիշողությունների լուսապսակն է լինելու: Այժմ էլ, երբ թբիլիսյան ընկերներս ու բարեկամներս շարունակում են տնտղել իմ ֆիլիպինյան հուշերը. «Հը՞, Գուրամ, ի՞նչ տեսար Ֆիլիպիններում», ժամանակի հեռվից աղոտ պատկերանում է հազարավոր կղզիների երկիրը` կոկոսի, բանանի և անանասի անզուգական ցանքատարածություններով, հարմարավետ լողափերով ու բանաստեղծական պանդոկներով, բայց այդ ամենից առաջ իմ դեմ հառնում է նա, ում հետ հանդիպումը տոն է յուրաքանչյուրի համար:

Եվ այսպես, Մանիլայի պանդոկներից մեկում տաք-տաք զրուցում էինք, երբ մեզ մոտեցան երկու գեղիրան ֆիլիպինուհիներ և սեղանը ողողեցին շոտլանդական վիսկիով ու զանազան խորտիկներով: Մեր թարգմանիչը բացակայում էր, և մենք չկարողացանք մատուցողուհիների հետ բացատրվել: Մտածում էինք, թե թյուրիմացություն է. չէ՞ որ մենք ոչինչ չէինք պատվիրել: Թարգմանչի վերադառնալուն պես ուղարկեցինք բացատրվելու: Վերադարձավ և զարմացած հայտնեց, որ մի սպիտակահեր ծերունի ցանկություն է հայտնել հյուրասիրել սովետական խմբին: Քիչ անց անձամբ կմոտենա: Փորձեցինք գուշակել, թե ով է նա, բայց ընդհանուր եզրակացության չեկանք: Մեկն առաջարկեց մինչև նրա մոտենալը չօգտվել սեղանից: Սիրտս վկայում էր, որ հանդիպելու եմ հարազատ մարդու, հավանաբար հայրենակիցներիցս մեկին: Փոքր ժողովուրդների մարդիկ միմյանց գտնում են, որտեղ էլ լինեն: Այնքան վստահ էի ենթադրություններիս մեջ, որ արդեն մտածում էի ծերունի հայրենակցիս մասին` ո՞վ է, ի՞նչ է փնտրում այս կղզիների լաբիրինթոսում... Տեսնես հարազատներ ունի՞ Վրաստանում: Երևակայությունս արդեն հեռուներն էր չափչփում, երբ հայտնվեց նա: Խումբը հմայված ոտքի կանգնեց: Մեր դեմ էր մի փառահեղ ծերունի` նրբակիրթ, ոտքից գլուխ ճերմակ հագուստով, ճերմակած ու թավ բեղերով, անկաշկանդ ու հմայիչ շարժուձևով` ձախ ձեռքը գրպանում: Չափազանցություն չի լինի, եթե ասեմ, որ իմ կյանքում նման ազնվատեսք ծերունիների հազվադեպ եմ տեսել, այն էլ` մեր գյուղերում: Այդ մարդիկ գյուղի, ցեղի, ազգի նահապետ են հիշեցնում: Այդպիսին է Այվազովսկին պատկերել Նոյ նահապետին: Նման վսեմաշուք մարդկանց առջև ուզում ես խոնարհվել, համբուրել ձեռքերը և շնորհակալ լինել, որ նրանք կան և զարդարում են երկիրը: Նա հայացքով ընդգրկեց բոլորիս ու հարցրեց.
— Անգլերեն խոսո՞ւմ եք:

Մինչ ֆիլիպինցի մեր թարգմանիչը կմոտենար նրան, խումբը բզզաց մեղվի փեթակի պես. «Սարոյանն է, Վիլյամ Սարոյանը»: Եվ այդ անունը մեզանից յուրաքանչյուրի հոգում մի տաք ալիք ծնեց: Նա մեզ նստելու նշան արեց, ինքն էլ նստեց, վերցրեց վիսկիի բաժակը: Թարգմանիչը ռուսերենի վերածեց նրա խոսքերը:

— Հարգելինե'րս, սիրով իմացա, որ Սովետական երկրից եք և իմ գրչակիցները: Անչափ ուրախ եմ ձեզ հետ այդ րոպեները բաժանելու համար: Սովետական մարդկանցից իմ ժողովրդի կարոտն եմ առնում: Ուրախ եմ, որ դուք կաք, կա Սովետական Միությունը, և որ իմ հայ ժողովուրդն էլ այդ Միության մեջ է:
Նա խոսում էր հուզված ու պրպտուն հայացքով ինչ-որ բան փնտրում: Մի պահ հայացքը քարացավ, աչքերը շողարձակեցին:

— Հա՞յ ես,— ինձ դիմեց հայերենով:
Անսպասելի հարցից կարկամեցի և բացասաբար շարժեցի գլուխս: Նա շրջվեց թարգմանչի կողմը:
— Ձեր մեջ հայեր չկա՞ն:
— Ցավոք, ոչ,— պատասխանեց խմբի ղեկավարը:

Խոսակցությունը շարունակվեց տարբեր թեմաների շուրջ: Հիմնականում Սարոյանն էր հարցնում: Հետաքրքրվում էր իրեն ծանոթ սովետական գրողներով: Մերոնցից մեկն առաջարկեց հանպատրաստից հարցազրույց անցկացնել նրա հետ: Բայց պահն այնքան առինքնող էր, որ պաշտոնական յուրաքանչյուր քայլ կարող էր փչացնել ընդհանուր ոգևորությունը: Ես դիտում էի նրան ու մտածում. «Ճակատագիրն ինչ խաղ ասես, որ չի անում: Ահա մի հայ, որն ուղնուծուծով իր ժողովրդինն է, բայց ստիպված է դեգերել օտարության մեջ: Որքա՜ն տառապանք է տեսել, ի՜նչ փորձությունների միջով է անցել, բայց մնացել է անաղարտ, բարի, իմաստուն: Նրա մեջ կենարար ոգի է շնչում: Նա կյա'նք է, և որքա՜ն նման է իրեն ծնող ժողովրդին»:

Մինչ խորհում էի, թարգմանիչը մեզ ուղղեց Սարոյանի հերթական հարցը.
— Իսկ վրացիներ չկա՞ն ձեր մեջ:
Բոլորը ինձ նայեցին:
— Վրացի կա°:
Սարոյանը նորից փայլեց:
— Դուք հայերեն խոսո՞ւմ եք:
Երկրորդ անգամ շփոթված շարժեցի գլուխս:
— Գուցե մի արտահայտություն, գոնե մեկ բառ գիտե՞ք հայերեն:

Խումբը աղերսանքով շրջվեց իմ կողմը: Ես համրացել էի, աչքերս չռած մեկ Սարոյանին էի դիտում, մեկ թարգմանչին, ախր, ես ծնվել ու մեծացել էի Թբիլիսիի Սոլոլակի հայկական թաղամասում. ավելին` մինչև 14-15 տարեկանս հայերեն կարգին խոսում էի: Հետո տեղափոխվեցի այլ թաղամաս, հետզհետե մոռացա լեզուն, բայց առանձին արտահայտություններ որքան ասես գիտեի: Բայց կարծես բոլոր հայերեն բառերը գլխիցս թռել էին, հիպնոսված էի, ընկճված, ինձ մեղավոր էի զգում:

— Գոնե մեկ բառ,— աղերսանքով, խեղճացած ինձ է նայում Սարոյանը:
— Գոնե մեկ բառ,— պահանջում էր խումբը:
Ավելի անհարմար վիճակի մեջ ես ինձ երբեք չէի զգացել: Ես մեղավոր էի զգում Սարոյանի առաջ, իմ գրող ընկերների, իմ բազմաթիվ հայ բարեկամների առաջ, որոնք ինձ չէին ներելու այս ձախողումը:

Լռությունս ընդունվեց որպես չիմացություն: Քիչ առաջվա փառահեղ ծերունու աչքերը թախիծով լցվեցին: Նա գորովանքով ինձ նայեց: «Ոչինչ, քեզ վատ մի զգա», ասես շշնջում էր նրա հայացքը: Հայրաբար շոյեց գլուխս, հայերեն ինչ-որ բան ասաց, գլխով հրաժեշտ տվեց բոլորիս ու լուռ, դանդաղ ու հուսահատ քայլեց դեպի պանդոկի ելքը: Նրա լայն ուսերը կախ էին ընկել, մի տեսակ փոքրացել էր: Ի՞նչ էր մտածում այդ պահին մեծ մարդասեր ու աշխարհահռչակ գրողը: Նա հասավ ելքին և ուր որ է կորչելու էր տեսադաշտից` մեզ թողնելով ընդհանուր շփոթմունքի մեջ: Փոթորկող ու խռովահույզ մի ալիք պայթեց իմ մեջ` թվաց, թե ինձնից խռոված, վհատ ու անօգնական պապս է հեռանում, նախահայրս: Վեր թռա ու ձայնս որոտաց Սոլոլակիի հայերի բարբառով.
— Ո՞ւր ես գնում, տո՛...
Մնացյալը հիշում եմ մշուշոտ: Ես դիվահարի պես ցնցվելով` իրար հետևից կրկնում էի.
— Ո՞ւր ես գնում, տո՛...

Ամբողջ պանդոկը զարմացած ինձ էր նայում: Հետո երանելի թուլություն իջավ վրաս: Հենվեցի աթոռին: Երազը շարունակվում էր: Շքամուտքի կողմից դեպի ինձ էր հորդում հարազատ մի շունչ, զգացմունքի մի տարերք, թևերը լայն պարզած մի արծիվ, մի Մասիս: Մեկն ինձ գրկել, խենթացած համբուրում էր: Սարոյա՞նն էր, Նոյ նահապե՞տն էր, իսկ գուցե հայրենիքի կարո՞տն էր, որ հեղեղի պես իր մեջ էր առել ամեն ինչ` ֆիլիպինյան գունեղ գիշերը, պանդոկը, հազար ու մի լեզուներով խոսող մարդկանց...
— Գժվե՞լ են, ի՞նչ է...

Մերոնք զգացմունքի այդ ալիքին կուլ գնացին ու մոռացան իրենց ով լինելն ու որտեղ լինելը:
— Կեցցե' Սարոյանը, կեցցե' Սարոյանը...
Հետո մեզ միացավ պանդոկը.
— Viva Saroyan, viva, viva.

Հետո մենք մեզ պահեցինք երկու կովկասցիների պես: Ոնց որ պետք էր` քեֆ արեցինք: Իսկ ավելի ուշ գիշերային Մանիլան իր ջերմ գիրկն առավ անսպասելիորեն երջանկացած երկու մարդու` փողոցից փողոց, պանդոկից պանդոկ: Հայն ու վրացին իրար հասկացան իրենց հոգու լեզվով` երգով: Երգում էր Սարոյանը ու քահ-քահ ծիծաղելով հարցնում. «Հասկացա՞ր»: Հայերեն երգին պատասխանում էի վրացական երգով` Սարոյանն աչքերն էր սրբում: Իրար էին հանդիպել Բիթլիսն ու Թբիլիսին...

Հեռավոր այն գիշերն անցավ ակնթարթի նման: Մանիլան սկսում էր արթնանալ: Փաթաթվեցինք իրար, ու ես արդեն քանիերորդ անգամ նրա համար երգեցի «Չեմո պատարա գոգոնան»:

Հյուրանոցի հերթապահը, ինձ ներս թողնելու համար Սարոյանից ստանալով մի քանի պեսո, այդպես էլ չհասկացավ, թե ո՞վ է ինձ հրաժեշտ տվողը, նա չհասկացավ նաև, թե ինչո՞ւ էր դեմքիս ժպիտ, աչքերիս` թախծախառն արցունք, և ընդհանրապես այդ գիշեր շատերը շատ բան չհասկացան:

Իսկ մի քանի օր անց Թբիլիսիում իմ ֆիլիպինյան հուշերն արդեն անգիր արած ընկերներս բարի լույսի փոխարեն ինձ ասում էին. «Գոնե մեկ բառ, Գուրամ». և ես հիշում էի աշխարհում թերևս ամենատխուր աչքերն ունեցող հային, որի սիրտը լեռներում է...

Վանուշ Շերմազանյան
«Սովետական Հայաստան» ամսագիր, 1986