Ինչի՞ պակաս ունեինք, երբ 1,5 միլիոն մարդ կարողացան թուրքերը մորթել… եկեղեցու՞, թե՞ զենքի եւ մարտական մտածողության

ԳԱԼԱ-ի զրուցակիցն է հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանը:

- Պարոն Կարապետյան, Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումներ տեղի ունեցան աշխարհի տարբեր անկյուններում: Ո՞րն է Ձեր գնահատականը, ի՞նչ կարողացանք փոխել եւ ի՞նչ ուղերձ հղել աշխարհին:

- Աշխարհում ավելի շատ մարդիկ իմացան, թե ինչ է տեղի ունեցել 100 տարի առաջ, դա ակնհայտ է… աննախադեպ ավելի շատ: Իսկ եթե նայենք այն տեսանկյունից, թե ինչ արժեք ունի… չգիտեմ, ճիշտն ասած: Դա այդքան լուրջ բան չէ: Շատ մարդիկ իրազեկվեցին, հետո՞ ինչ: Նախարարություններ կան, որ տարեվերջին պետք է հաշվետվություն ներկայացնեն, թե այս արեցինք, այն արեցինք… ինչ-որ ծիտիկներ ստանան: Դրա նման էր շատ: Այսինքն, ինչ կապ ունի 2015-ը: Եթե մենք ինչ-որ անելիքներ ունենք, ինչ-որ նպատակներ ունենք, դա պետք է ամեն տարի, ամեն օր, ապրիլի 24-ից հետո, պետք է միշտ ապրենք դրանով: Մենք չենք ապրում դրանով: Վախենում եմ ասել, բայց բեմադրության նման մի բան էր, որովհետեւ ճամփու դրեցինք, հիմա նորից կարծես հանգստացանք, եւ համոզված եմ, որ պետք է ապրենք այնպես, ինչպես ապրել ենք մինչեւ հիմա:

- Լավագույն տարբերակը ո՞րը կլիներ, որ ինչպե՞ս ապրեինք՝ համախմբվա՞ծ, ինչպես Ապրիլի 24-ին…

- Նպատակն է պետք հստակեցնել: Չի երեւում՝ մենք հանուն ինչի՞ ենք ապրում: Հայ մարդու առաքելությունն ի վերջո ինչու՞մն է կայանում: Ի՞նչ պարտքեր ունի, տեսնու՞մ ենք այդ պարտքերը, տե՞ր ենք այդ պարտքերին, թե՞ չէ: Եթե տերն ենք, ուրեմն ի՞նչ քայլեր ենք անում, ինչպե՞ս ենք ապրում, որ մեր պապերի պարտքերը մարենք:  Դրանք գործնականում ես չեմ տեսել եւ չեմ տեսնում: Բեմադրությունների վարպետ ենք դարձել, մե՜ծ բեմադրությունների, այն էլ՝ ուրիշների համար: Խորքում գործնականում չենք տեսնում մեր առաքելությունը: Ինձ սա՛ է մտահոգում: Ասենք մինչեւ Անտարկտիդա իմացան, որ նման բան է եղել, հետո ինչ…

- Պարոն Կարապետյան, 100 տարի է անցել Հայոց ցեղասպանությունից: Ի՞նչն է մեզ խանգարել, որ չենք կարողացել հստակ ձեւավորել մեր նպատակներն ու պահանջները… հանունները՝ ինչի համար պետք է ապրի հայ ժողովուրդը:

- Պատճառները շատ խորն են, այնքան, որ ասելու չէ: Ազգային տեսակի մեջ մենք անարմատ ենք: Հանունները երբեւէ ուղղորդված չեն եղել, հանունների հասցեատերը հայրենիքը չի եղել՝ որեւէ դարում, գոնե վերջին 17 դարերի ընթացքում: Ամեն ինչի իմաստը, գերագույն արժեքը հայրենիքն է, սրբությունների սրբոցը: Եթե դու չես ընկալում, որ հայրենիքից բարձր արժեք չկա, նախ դու վերածվում ես աշխարհով մեկ սփռված ասպանդական ինչ-որ մի  էակի՝ անդեմ, անգույն, անպատկան: Չեմ իմանում՝ ինչի ենք վերածվում: Անցած տարվա վիճակագրություններն էր, չէ՞, որ պարզվել էր, որ հայաստանաբնակ քաղաքացիների 40 տոկոսը երազում է լքել Հայաստանի Հանրապետությունը: Արդեն իհարկե շատերն են գնացել, մնացողների էլ 40 տոկոսը… Մի ուրիշ վիճակագրություն էլ կար, որ իրենց դժբախտ համարող ազգերի տասնյակի մեջ էինք: Այս վիճակագրությամբ Հայաստանում ապրող մարդն իրեն դժբախտ է համարում, ինչո՞ւ՝ որ Հայաստանում է: Արմատը չի զգում, տեսակի մեջ է խնդիրը: Որ դերասանության ենք տրված, բեմադրությունների ենք տրված… դա նրանից է, որ արմատը չենք զգում: Արմատին հավատարիմ ազգը  թատերական վիճակներում չի էլ հայտնվում:

- Այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք հեռացել արմատից, եւ մեր հանունը հանուն ինչի՞ է եղել դարեր շարունակ:

- Արդեն 17 դար մենք հայրենիքը փոխարինել ենք խաչով, ապրում ենք հանուն խաչի, հանուն Քրիստոսի, աշխարհով մեկ տարբեր տեղերում շատ հանգիստ ապրում ենք, որովհետեւ խաչը հայրենիք չունի: Ուր ասես գնում ենք, էդ խաչը տնկում ենք, եկեղեցին կառուցում ենք: Առաջ որ մարդ էին սպանում, դատապարտում էին եւ ուղարկում Սիբիր: Հիմա լցվել ենք Յակուտսկ, 2,5 միլիոն դոլար էլ դրել եկեղեցի են  կառուցել: Մեր հանունները մշուշի մեջ են, ապրեցնող չեն, որովհետեւ եթե չես ապրում հանուն հայրենիքի, այլեւս հեռանկար չունես, խոտանված ես: Նորմալ հասարակություն չէ, ինքն այդ հայրենիքին արժանի հասարակություն չէ: Ազգեր  կան՝ նախանձում եմ բարի նախանձով: Օրինակ՝ իսլանդացիները: Տնաշենների երկրի մեծ մասը սառույցի տակ է, բայց իրենք պաշտում են իրենց սառույցը: Խոտից այն կողմ բան չի բուսնում էդ երկրում, այնքան ցրտաշունչ է կլիման, թուփ չի բուսնում: Երկիր դրախտավայրը մեզ էր ի վերուստ պարգեւած, բայց մենք պատկանելություն չունենք: Անարմատ ենք, անարմատ… 17 դար անարմատ: Հանունները կարեւոր են, հանունների հասցեատերը կարեւոր է:

- Դուք ասում եք՝ հանուն խաչի ենք ապրել եւ հայտնվել այս վիճակում: Կրո՞նն է մեզ կործանել:

- Աշխարհում մենք տեսնում ենք, որ ամենահզոր ազգերը հենց քրիստոնյաներն են: Ուրեմն խնդիրը հենց քրիստոնեության մեջ չէ: Քրիստոնեության այն ճյուղի մեջ է, որի հետեւորդն է հայ ազգը եւ մյուս ազգերը: Իմիջիայլոց, այդ ճյուղի բոլոր մյուս ազգերն էլ կամ վերացան, կամ վերացածի հաշիվ են՝ հաբեշները, ասորիները, ղպտիները… Լավ վիճակում դեռ մենք ենք, մեր չեղած հալով: Խնդիրը քրիստոնեության մեջ չեմ տեսնում: Այդ հավատքի տարբեր եվրոպական ազգեր տեսնում ենք, որ աշխարհն են տիրել եւ տիրում են: Քրիստոնյա ազգերն աշխարհի հզորագույն ազգերն են: Կրոնի մասին չէ խոսքը, կրոնի այն ճյուղի մասին է, որի հետեւորդն ենք մենք:

- Իսկ հայի տեսա՞կը… իսկ գուցե խնդիրը փորձենք մե՞ր մեջ փնտրել:

- Ցանկացած ազգի դաստիարակիչ կառույցն իր եկեղեցին է, յուրաքանչյուր ազգային տեսակ իր հավատքի, գաղափարաբանության պտուղն է: Մենք մեր լավով, վատով մեր եկեղեցու ցանած սերմերի բերքն ենք, պտուղն: Անհատներին մի կողմ դնենք, հասարակության լայն զանգվածների իմաստով հայրենիք ասվածը ոչինչ չի նշանակում եւ երբեւէ չի նշանակել: Անեցիները հանկարծ վեր են կենում եւ մինչեւ Լեհաստան են հասնում կամ չգիտես ուր: Կամ 7-րդ դարի գաղթը՝ Մորիկ կայսեր ժամանակ: 100.000-ներով գաղթել են Բարձր Հայքից: Բոլոր գաղթերի առաջնորդները եղել են հոգեւորականներ: Ինչ ասեմ, մենք սովորեցինք ապրել առանց հայրենիքի, որը որ չի կարող ապագա խոստանալ:

- Հայը կարողանում է դրսում, օտար հողում իրեն դրսեւորել, կառուցել, ստեղծագործել, արարել: Ինչո՞ւ նույնը չանել սեփական երկրում:

- Ես համաձայն չեմ Ձեզ հետ: Որպես մարդկության անդամ գուցե ճիշտ եք, բայց ոչ որպես ազգության անդամ: Արվածը կորած, ուծացված, ինչ-որ մի մարդկային խառը վիճակ է՝ ոչ գույն ունի, ոչ դեմք, ոչ ազգային պատկանելություն, ոչ հիշողություն: Ազգը միայն հայրենիքում կարող է ազգ մնալ: Հայրենիքի հաշվին է  ազգն իր ազգությունը պահպանում:

- Պարոն Կարապետյան, չե՞ք կարծում, որ աշխարհով մեկ սփռված ազգը ցանկություն ունի միավորվել, մոտենալ իր արմատին: Ապրիլի 24-ն այդ առումով թերեւս այն բացառիկ օրերից մեկն է, որ դա զգալի է դառնում՝ միասնության համընդհանուր պահանջն ու ցանկությունը:

- Չնչին բացառությամբ կան անհատներ, որ նորմալ կյանքով չեն էլ ապրում, որովհետեւ հազար իրենց ազգակիցների չարածն ազգային դաշտում կարծես փորձում են իրենց վրա վերցնել եւ ուզում են անել: Մենք բոլոր ժամանակներում ունեցել ենք անհատներ՝ գերազգային, այսինքն իրենց պարտականությունները խորապես գիտակցող եւ այլն: Բայց նրանք մեկուսացած վիճակում են եւ ֆոն չեն ստեղծում փաստացի: Հաշվեկշիռը մեծապես վտանգված է ի շահ անդեմների: Նրանք են գերակշռում… Բարդ իրողություն է: Այսօրվա տարածաշրջանը մեծ վտանգներով է հղի.  երախը բացած Ադրբեջանի եւ մեծ եղբոր արանքում, օր օրի զինվող, օր օրի ռազմականացող եւ հոխորտացող երկրների արանքում ենք: Այն օրը, երբ որ ձեռքերը հասավ, պետք է փորձեն անպայման մեզ մեջտեղից վերացնել: Ի՞նչ ենք անում մենք դրա դիմաց: Երկնաքեր եկեղեցի՞ ենք կառուցում, հերթական 20 միլիոնը դնելու համա՞ր: Խոջեվանքի և հին հայկական պանթեոնի տեղում Սուրբ Երրորդության մայր տաճարի կառուցման ժամանակ  բողոքի ձայն էինք բարձրացրել, որ բեռնատարներով ոսկորներ էին տանում թափում, որովհետեւ հայ հանգուցյալներ էին թաղված (տարածքում եղել է Խոջիվանքի հայկական գերեզմանատունը): Հիմա այստե՞ղ, ի՞նչ ենք անում, նույն բանն է եղել: Խորհրդային տարիներին այգի է կառուցվել՝ գերեզմանոցի տարածքում: Հիմա որ սկսեն հիմքը փորել, նույն ձեւով, ոնց որ Խոջիվանքում էր դուրս գալիս,  հարյուրավոր, հազարավոր հանգուցյալների ոսկորներ պետք է դուրս գան: Հետո վրացիներից էինք դժգոհում: Նույն բանն այստեղ է լինելու եւ քանի՜-քանի՜ միլիոնի ներդրումով: Ո՞ր դարն է, մի հատ նայու՞մ են իրենց շուրջը: Այդ միլիոնները ու՞ր պետք է ուղղորդված լինեին: Այդ գումարի գոնե մեկ տասներորդը նվիրաբերե՞լ են մեր բանակին: Մենք սովոր ենք գործը հասցնել Սարդարապատների: Հասցնել լինել-չլինելու պահին, բայց ճիշտն ասած պատմությունը ցույց է տվել, որ միշտ չէ, որ Սարդարապատ ենք հասել եւ հաջողել: Լինել-չլինելու վիճակի պետք չէ հասցնել գոյության խնդիրը, ավելի խելամիտ է պետք գործել:

1915 թվականի դրությամբ, երբ որ 1,5 միլիոն մարդ կարողացան թուրքերը մորթել, ինչի՞ պակաս մենք ունեինք: Եկեղեցու՞… ամեն գյուղում եկեղեցի կար, տերտերն էլ մեջը: Զենքի պակաս ունեինք եւ մարտական, ռազմիկ մտածողության եւ հոգեբանության: Դրա պակասն ունեինք: Հիմա նորից վերադառնում ենք 1915 թվակա՞ն: Կառուցում ենք մի հատ աղոթատեղի, որ նորից վտանգի պահին, երբ որ ադրբեջանցիները հարձակվեն, մտնենք եկեղեցի ու սկսենք աղոթե՞լ, ոնց որ անում էինք 15 թվականի՞ն: Մարդկանց եկեղեցու մեջ էին հրդեհում… Մենք մարտական ոգու պակաս ունեինք, ոչ թե եկեղեցու: Նույնիսկ վաղը, եթե հասկանանք, որ սխալ գործ ենք արել, էդ տեսակ կառույցները ոչ մի բանի պիտանի չեն: Ոչ որպես զորանոց կլինի օգտագործել, ոչ որպես բնակարան, ոչ հիվանդանոց: Եկեղեցի մեզ պետք չէ, աղոթել պետք չի… Իսկ եթե մենք աղոթում ենք, հասցեատերը պետք է հայրենիքը լինի:

Արմենուհի Վարդանյան

Galatv.am

«Ամեն ինչ ծախելը տեսել էինք, բայց որ փաստացի հաղթանակը կարելի է վաճառքի հանել՝ ոչ». Թամար Հովհաննիսյան

Դերասանուհի, ռեժիսոր Թամար Հովհաննիսյանն անդրադառնալով սահմանում կատարված անցած օրերի իրադարձություններին, վերլուծելով, թե ինչու նման կարևոր պահին հայ բանակը կռվում է 80-ականների զենքով, և իշխանությունն այս օրհասական պահին որևէ քայլ չի ձեռնարկում, MAMUL.am-ի թղթակցի հետ զրույցում անկեղծացավ.

     «Այս կարևոր պահի՞ն: Պետության համար բոլոր պահերն են կարևոր: Այս պահն անակնկալ չէր, թերևս ոչ մեկիս համար, առավել ևս երկրի տերերի, որ այն սեփականացրել, ծալել, դրել են իրենց գրպանը: Ինչի՞ մասին խոսեմ: Ո՞վ չգիտի, թե ինչ է կատարվել քսանհինգ տարի շարունակ»,- ասաց դերասանուհին:

     «Քաղաքական երեք դիակ ունենք, մեկին դնում, մյուսին ենք վերցնում: Երեքն էլ ինտենսիվորեն ոչնչացրին Հայաստանը: Հիմա մարգարե դարձած հայտնվում են ու ամբիցիոզ մտքեր հայտնում: Երեքն էլ գնդացրի միս դարձրին մեր երիտասարդությանը: Հաշվեք, թե էս քսանհինգ տարում ինչքան զոհ ենք տվել, իսկ ո՞ւր է հաղթանակը: Դա էլ իրենց գրպանում: Ամեն ինչ ծախելը տեսել էինք, բայց որ փաստացի հաղթանակը կարելի է վաճառքի հանել՝ ոչ»,- մեզ հետ զրույցում նշեց նա: Թամար Հովհաննիսյանը չի ուզում մոմավառություն, սգո երթ, հետմահու հերոս: «Ես ուզում եմ, որ նրանք ապրեն, սովորեն, աշխատեն, ամուսնանան, երեխաներ ունենան այս հողի վրա, ոչ թե արյուն տան այս հողին: Ուզում եմ, որ ապրեն, ապրեն, ԱՊՐԵՆ: Մարդու սիրտ կճաքի: Ինչո՞ւ լռել, ինչքան լռել, լռես, որ ի՞նչ շահես, որ ի՞նչ լինի: Ոչ մեկը մեղավոր չի, ոʹչ Ռուսաստանը, ոʹչ Ադրբեջանը, ոʹչ Թուրքիան, ոʹչ աշխարհը: Մեղավոր են մեր երկիրը սկուտեղի վրա նրանց մատուցողները: Եվ ի՞նչ են շահել դրա դիմաց՝ ոսկի հաց, որ ոսկուց զուգարանը ոսկով լցնե՞ն»,- ընդգծեց մեր զրուցակիցը: Թամար Հովհաննիսյանը համոզված է, որ պետք է լուծարել Ազգային ժողովը, որ 90 տոկոս հանցագործներով է լցված. «Էս խեղկատակ նախագահ, նախարարներ, խոսնակ՝ իր արբանյակներով, վարչապետ կոչված զավեշտը, շուրջները հավաքած մասնագիտությամբ «հայրենասերներին», որոնք պարզապես ստահակներ են, բոլորին` առաջինից մինչև վերջինը ունեցվածքները պետականացնել, երկրի սահմանները փակել, որ չկարողանան փախչել և համաժողովրդական դատարանի առջև կանգնեցնել: Էդ բթամիտ տականքների որկորը մեր երիտասարդների արյունով կերակրեցինք: Էդ խոշտանգված դիերը, որ բերում են, փրթված, մասերի բաժանված, իրենք բոլորը նույն վիճակին պիտի հասնեն: Իբրև ի՞նչ, կասեք խոսելը հեշտ է, անելը դժվա՞ր, բա ինչի՞ են գրավել էդ պաշտոնները, որ գրավում էին չէին մտածու՞մ, որ դժվար է լինելու»,- նշեց դերասանուհին:

     Հարցին, թե ինչո՞ւ իշխանություններն այս կարևոր պահին ժամանակակից զենքով զինվելու որևէ քայլ չեն ձեռնարկում, արձագանքեց. «Քա՞յլ, ձեռնարկել են, ինչո՞ւ ոչ, բանկաները փոխարինել են անվադողերով: Ինչից խոսեցին, ասեցին փող չկա, բա իհարկե չի լինի, քանի որ ձեզ կշտանալ չկա: Ինձ կասեն, էմոցիոնալ խոսքով երկիր չի ղեկավարվի, բա ինչպե՞ս, գողանալո՞վ, որ երկրում, աշխարհի ո՞ր մի ծայրում էս ամենը կհանդուրժեն: Իբրև շախմատ է խաղում, իբրև ֆուտբոլային դիվանագիտությու՜ն, չգիտեմ էլ ինչ հնարած տգետ եզրույթներ: Երբեմն պիտի անես առաջին քայլը, որ երևա թե հաջորդ քայլը որն է լինելու»,- համոզված է նա: Դերասանուհին տեղին համարեց հիշել Հ. Թումանյանի խոսքերը. «Ուրիշ ճանապարհ չկա, ներսից է լինելու հաստատ փրկությունը, որովհետև ներսից ենք փչացած»: «Մի դար անցել է արդեն: Մենք լուռ պիտի չնստենք»,- համոզված է նա:

     Դերասանուհին անդրադառնալով պատերազմի վերսկսման հավանականությանն ասաց, որ այն երբեք չի դադարել, որ վերսկսվի. «Մենք պատերազմի մեջ ենք քսանհինգ տարուց ավելի: Մեր տունը պիտի մաքրենք, մաքուր պահենք, երիտասարդ նահատակների ոգուց ենք խոսում, մեր վախկոտ, ծառա, կամակատար ղեկավարությանը պիտի հեռացնենք, ոգով արի մարդկանց հետ միասին ազգովի մեր երկիրը կառուցենք, որքան էլ որ դժվար լինի: Անհնարին որինչ չկա: Քոռի աշխարհ չի, մի դար անցել է արդեն»,- ամփոփեց Թամար Հովհաննիսյանը:
   

     Հարցազրույցը՝ Անի Մնացականյանի

ՄԱՄՈՒԼ.am

Հողերը՝ մեզ, կարգավիճակը՝ ձեզ

Չորսօրյա պատերազմից հետո Կրեմլի միջնորդական նախաձեռնությունների կապակցությամբ մեր ժողովրդի ուշադրության կենտրոնում է հայտնվել Ղարաբաղյան խնդրում փոխզիջումների գնալու թեման։ Ընդ որում, առկա քննարկումների ու կարծիքների կիզակետում միմիայն հայկական կողմի փոխզիջումների ու հատկապես ազատագրված շրջանները հանձնելու հարցն է։ Մարդկային մեծ զոհերի գնով կենսական տարածքների ազատագրության, ռազմաճակատի գծում անվտանգության գոտու հաստատման, ազգային արժանապատվության վերականգնման համատեքստում հողեր վերադարձնելու թեման, ըստ էության, դարձել է ամենից դյուրագրգիռ հարցը հանրային քննարկումներում։ Ահա այդ հուզական հոգեվիճակն էլ մեզ թույլ չի տալիս հարցը դիտարկել բոլորովին այլ հարթության մեջ։ Այն է՝ ո՞րն է ադրբեջանական կողմի փոխզիջման առարկան կամ փոխզիջման սահմանը։

Անցյալում պատկան մարմինների, վերլուծաբանների, բանակցային գործընթացի հետ քիչ թե շատ առնչություն ունեցող պաշտոնյանների բերանից երբեմն կարելի էր լսել ադրբեջանական կողմի փոխզիջման գնալու առարկայի մասին։ Հազվադեպ դա վերաբերել է Շահումյանի շրջանը հայկական կողմին վերադարձնելուն, իսկ առավել հաճախ խոսք է հնչել Մարտակերտի ու Մարտունու շրջանների՝ հակառակորդի մոտ մնացած տարածքները վերադարձնելու, առանձին դեպքերում հարյուր հազարավոր ադրբեջանահայության սեփականության փոխհատուցման եւ հատկապես Արցախի անկախ կարգավիճակի պաշտոնական ճանաչման հետ։ Փորձենք հասկանալ այդ փոխզիջումների էությունը։

Առաջին երեք հարցերը հայկական կողմի համար երբեք էլ չեն դիտարկվել որպես քաղաքական լուրջ առաջնահերթություններ։ Մինչ օրս Շահումյանի հարցը բանակցային գործընթացում կամ ետին պլանում է գտնվում, կամ ընդհանրապես բանակցությունների առարկա չէ։ Այս հարցում նման անմխիթար վիճակի պատճառը մեր քաղաքական մտքի տհասությունն է։ Հայ քաղաքագետներն ու դիվանագետները ելակետ ընդունում են այն փաստը, որ Շահումյանի շրջանը ԽՍՀՄ տարիներին չի գտնվել Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի կազմում։ Այստեղից կատարվում է այն թյուր հետեւությունը, որ Շահումյանի հարցը բանակցությունների առարկա դարձնելու իրավաքաղաքական ճանապարհը շատ խրթին է։ Այդ մարդկանց մոտ ընդհանուր տրամադրվածություն կա Մարտակերտի ու Մարտունու՝ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ մնացած տարածքների հետ միասին, ի վերջո, վերջնական փաստաթղթի մեջ հասնել ասենք Լաչինի շրջանի հետ տարածքային փոխանակությունների ամրագրմանը եւ որպես համարժեք փոխանակություն ինչ-որ կերպ դիտարկել նաեւ Շահումյանի շրջանը։

Ադրբեջանահայության խնդիրը նույնպես քննվում է ադրբեջանցի փախստականների դեպի Լեռնային Ղարաբաղ եւ ինչ-որ առումով նաեւ ազատագրված տարածքներ թույլ չտալու համատեքստում։ Այստեղ «հայի հետին խելքը» փորձում է ինքն իրեն համոզել, որ փախստականների քվոտաների քիչ թե շատ համարժեք փոխանակման ճանապարհով հայկական կողմը կկարողանա ձերբազատվել Ադրբեջանի՝ ադրբեջանցի փախստականներին Լեռնային Ղարաբաղ վերադարձնելու կամ հայկական կողմին գույքային պահանջներ ներկայացնելու խնդիրներից։

Ինչպես տեսնում ենք, մեր մատնանշած չորս հարցերից երեքը հայ քաղաքական միտքը տեսնում է առերեւույթ քիչ թե շատ համազոր տարածքային փոխանակությունների տեսքով։ Այն է՝ բանակցությունների սեղանի շուրջ հայկական կողմը ստանում է Ադրբեջանի համաձայնությունը առ այն, որ Լաչինի շրջանը ընդգրկվում է ԼՂՀ կազմում, իսկ ադրբեջանցի փախստականներն էլ չեն վերադառնում Արցախի տարածք։ Դրա դիմաց հայկական կողմը չի պնդում իրեն վերադարձնել Շահումյանի շրջանը, Մարտակերտի ու Մարտունու Ադրբեջանի վերահսկողության տակ մնացած տարածքները, ինչպես նաեւ չի բարձրաձայնում ադրբեջանահայության խնդիրները։

Չորրորդ հարցը՝ ԼՂՀ կարգավիճակի խնդիրը, ըստ հայկական կողմի, ամենից բարդն է։ Եւ, հետեւաբար, հայ քաղաքագետների ու դիվանագետների մտքում դրա լուծումն առարկայանում է Ղարաբաղյան պատերազմի արդյունքում ազատագրված Քարվաճառի, Զանգելանի, Կուբաթլիի, Ջեբրայիլի, Ֆիզուլու եւ Աղդամի շրջանները Ադրբեջանին հանձնելու ու դրա դիմաց Ադրբեջանից ԼՂՀ պաշտոնական ճանաչում ստանալու ճանապարհով։ Կարելի է ասել, որ այդ հարցը, ի վերջո, հայկական կողմի մտքում հանգուցալուծվում է «կարգավիճակ՝ հողերի դիմաց» բանաձեւի միջոցով։ Այն է՝ Ադրբեջանը զիջում է եւ համաձայնում է Արցախի անկախ կարգավիճակի հարցում, իսկ հայկական կողմը զիջում է եւ Ադրբեջանին հետ է վերադարձնում ազատագրված նախկինում ադրբեջանաբնակ շրջանների մեծ մասը՝ եթե հնարավոր է ԼՂՀ-ի իրավազորության տակ պահելով Քարվաճառի շրջանը։ Սա է դիտարկվում որպես փոխզիջում։

Նախ նկատենք, որ բանակցային գործընթացի այս քսաներկու տարվա ընթացքում մեզանում երբեք լրջագույն կասկածի տակ չի դրվել այն հարցը, թե արդյոք Ադրբեջանի կողմից Արցախի անկախ կարգավիճակի ճանաչումը եւ հողերի հետ հանձնումը հավասարազոր արժեքներ են։ Մինչ օրս հայկական կողմի պաշտոնական ու նաեւ օտար միջնորդական առաքելությունների՝ հայ հանրությանը ներկայացվող փաստարկը եղել է այն, որ բանակցային գործընթացի այլընտրանքը պատերազմն է, եւ որպեսզի թույլ չտրվի այդ աշխարհակործան իրավիճակը, մենք պետք է համաձայնենք «փոխզիջում» ասվածին եւ հետեւաբար՝ հողերը Ադրբեջանին վերադարձնելուն։ Սակայն, Չորսօրյա պատերազմի արդյունքում նույն այդ բանակցային գործընթացի տապալումը մեր հանրության մոտ մեծամասամբ չեզոքացրել է նախկինում պատերազմից ունեցած վախերը, եւ այսօր բոլորս կարող ենք հարց տալ մեզ, թե արդյոք հավասարազոր արժեքներ են ԼՂՀ անկախ կարգավիճակը ու դրա դիմաց ազատագրված հողերի մեծ մասի հանձնումը։

Խնդիրն այն է, որ Արցախն այժմ էլ ունի անկախ կարգավիճակ, պարզապես նա չունի միջազգային ճանաչում։ Եւ ամբողջ քաղաքական աֆյորան այն է, որ թե՛ մեր եւ թե՛ օտար քաղաքական շրջանակները փորձում են Ադրբեջանի կողմից Արցախի ճանաչման ինչ-որ գործընթաց մեջտեղ բերելով՝ դա մեզ համար դարձնել կոնկրետ առարկայական զիջումների գնալու շարժառիթ ու հիմնավորում։ Խնդիրը փորձենք ավելի մանրամասնել։

«Միջազգային ճանաչում» ասվածը բոլորովին կապ չունի Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչման հետ։ Սակայն Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը միանշանակ կապ ունի «միջազգային ճանաչման» հետ, քանի որ Արցախի ճանաչման դեպքում Ադրբեջանին միանգամից կհետեւեն նաեւ այլ երկրներ։ Երբ խոսում ենք բացի Ադրբեջանից այլ երկրների կողմից Արցախի «միջազգային ճանաչման» մասին, ապա բոլորովին կարիք չկա այդ խնդրին միաձուլել Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչման հարցը, քանի որ ոչ մի դեպքում Ադրբեջանը չի ճանաչի Արցախը՝ թեկուզեւ աշխարհի մյուս բոլոր երկրները ճանաչեն այն։ Սակայն, եթե մեր դիվանագիտությունը շարժվում է Ադրբեջանին ԼՂՀ անկախ կարգավիճակը ճանաչել տալու ուղով, ապա բոլորովին անտեղի է դրա հետ մեկտեղ «միջազգային ճանաչման» գործընթաց ձեռնարկելը, քանի որ Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը միանգամից կհանգեցնի Արցախի Հանրապետության ճանաչմանը նաեւ այլ երկրների կողմից։ Ընդ որում՝ Ղարաբաղյան հարցով բանակցությունների ներկայիս գործընթացը հենց այս ուղով ընթանալու վկայությունն է։ Բանակցություններում Ադրբեջանի զիջման գլխավոր առարկան, այսպիսով, ԼՂՀ ճանաչումն է, կամ այլ կերպ ասած՝ վերջինիս կարգավիճակի հարցը։

Բանակցային գործընթացին հետեւած շատ ու շատ մարդիկ կարող են վստահությամբ պնդել, որ Ադրբեջանը երբեք նման քայլի չի գնա։ Սակայն, մի կողմ թողնենք այդ հիմնավոր պնդումը։ Բոլորիս պետք է հետաքրքի այն հարցը, թե արդյոք Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը նույն կշիռն ունի, ինչ ազատագրված հողերը հայկական պետության մաս դարձնելը։ Ահա այստեղ է, որ ի հայտ է գալիս հայության հոգեբանական այն խնդիրը, երբ թշնամու հետ հարաբերություններում նա այդ նույն թշնամուն շատ ավելի մեծ նշանակություն է տալիս՝ փորձելով նրանից կորզել ինչ-որ ճանաչում։ Սա մազոխիստական մոտեցում է։ Ադրբեջանը երբեք ԼՂՀ ճանաչման հարցում զիջման չի գնա, քանի դեռ գիտի, որ հայկական կողմի համար էական արժեք է Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը։ Ընդ որում՝ այնպիսի ճանաչումը, որի դիմաց հայությունը պատրաստ է անգամ իր վերահսկողության տակ եղած շրջանները վերադարձնել Ադրբեջանին։ Մենք մեր թշնամուց, ում հաղթել ենք պատերազմում, բանակցություններում «մուրում ենք», որ նա ճանաչի մեր անկախ գոյությունը, այն դեպքում, որ փաստացիորեն հենց անկախ էլ ապրում ենք եւ ոչ մի թելով նրանից կախված չենք։ Ավելի մեծ աբսուրդ երեւի թե հնարավոր չէր պատկերացնել։

Ներկայացված վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ մեզ հրամցվող փոխզիջում ասվածը միակողմանի զիջումներ է ենթադրում հայկական կողմի համար։ Ժամանակն է, որ ձերբազատվենք Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը կարեւոր ինչ-որ արժեք համարելուց։ Ժամանակն է, որ հասկանանք, որ Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը Ադրբեջանի կողմից ինչ-որ էական զիջում չէ, որի դիմաց մենք եւս պետք է գնանք զիջումների՝ թշնամուն հենց այնպես՝ ինչ-որ ճանաչման հայտարարություն պարունակող թղթի կտորի դիմաց նրան հանձնելով մեզ համար կենսական տարածքներ։

Վերադառնալով «անկախ կարգավիճակ» եւ «միջազգային ճանաչում» եզրերին՝ պետք է կրկին նկատենք, որ Արցախը արդեն քսաներկու տարի անկախ պետություն է։ Նրա «դե-ֆակտո» անկախ գոյությունը ընդունում են բոլորը, այդ թվում՝ Ադրբեջանը։ «Դե-յուրե» գոյության համար բոլորովին հարկ չկա թշնամուց ճանաչում «մուրալ»։ Այդ գործընթացը բոլորովին այլ տրամաբանություն է ենթադրում։ Հայությունը պետք է ձերբազատվի թույլի, տկարի հոգեբանությունից եւ Արցախի միջազգային ճանաչման համար հարաբերվի ոչ թե Ադրբեջանի հետ, այլ՝ աշխարհի։

Այդ գործում առաջին քայլը Հայաստանի Հանրապետության կողմից ԼՂՀ ճանաչումն է։ Եթե «աշխարհը» չի ցանկանա հետեւել Հայաստանի օրինակին եւ չի ճանաչի Արցախի Հանրապետությունը, ապա առաջ կգա շատ ավելի մեծ խաղաքարտ Հայաստանի ձեռքին՝ այս անգամ արդեն երկու երկրների հանրությունների կամարտահայտության միջոցով սկսելով ՀՀ-ի եւ ԼՂՀ-ի միավորման գործընթացը։ Սա լրջագույն խաղաքարտ է, որի արժեքը հայ քաղաքական միտքը մինչ օրս չի կարողանում ճիշտ գնահատել։ Ցանկացած պետության կողմից մեկ այլ պետական կազմավորման անկախությունը ճանաչելու իրավունքը միջազգային իրավունքի անքակտելի մասն է։ Երկու՝ միմյանց կողմից ճանաչված պետությունների միավորման գործընթացը, երբ կա երկու հանրությունների կամարտահայտությունը, իրավական տեսանկյունից նմանապես անխոցելի է։ ՀՀ-ի կողմից ԼՂՀ-ի ճանաչման եւ վերամիավորման դեպքում միանգամից չքանում է ազատագրված հողերն Ադրբեջանին հանձնելու խնդիրը, քանի որ աշխարհում առանձին պետությունների անկախության ճանաչումը սահմանների ճանաչում չի ենթադրում։ Պետությունների սահմանները ճանաչվում են երկկողմ կամ բազմակողմ պայմանագրերով, բայց ոչ երբեք այս կամ այն պետության կողմից մեկ այլ պետության ճանաչման փաստով։

Որպես վերջաբան կցանկանայի նշել, որ միջազգային տարբեր հարթակներում բանավիճելիս, այդ թվում՝ Ադրբեջանի հետ բանակցելիս, երբ հայկական կողմի ներկայացուցիչներն առանց ադրբեջանական կողմի փոխզիջումների առարկան ճշտելու խոսում են մեր իսկ փոխզիջումների մասին, նրանք արդեն իսկ մեր պարտվողական հոգեբանությունն են ցուցանում։ Փոխզիջումների մասին խոսելիս մի չափանիշ պետք է գործի, որը հանգում է հետեւյալ հարցին՝ ո՞րն է Ադրբեջանի փոխզիջումը։ Եթե ԼՂՀ ճանաչումը, ապա իր ճանաչման փաստը արձանագրող թղթի կտորը Ադրբեջանը կարող է ղարաբաղյան խնդրով միջազգային պատվիրակությունների ներկայացուցիչների համար որպես զուգարանի թուղթ օգտագործել։ Իսկ եթե Շահումյանի շրջանի, Մարտակերտի ու Մարտունու՝ իր վերահսկողության տակ մնացած տարածքների վերադարձը հայկական կողմին, ապա դա շատ փոքր զիջում է, որպեսզի Ադրբեջանը պահանջի ու ստանա ամբողջական վեց-յոթ այնպիսի շրջաններ, որոնք կենսական նշանակություն ունեն Հայաստանի ու Արցախի համար։ Բանակցություններում միակողմանի զիջումներ չեն լինում, հետեւաբար Ադրբեջանը նախ պետք է կողմնորոշվի, թե ԼՂՀ խնդրում փոխզիջման հասնելու համար իր ակնկալած մի քանի շրջանների դիմաց ի՞նչ է պատրաստվում ինքը զիջել՝ միգուցե Նախիջեւա՞նը։

Սարո Սարոյան

քաղաքական մեկնաբան

Hetq.am

Զարուհի Փոստանջյան. ՈՒՂԵՐՁ

ԱՐՑԱԽ…` ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՄ ԿԱՅԱՑՆԵԼՈ՛Ւ ԵՆՔ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՆԸ

Մենք բոլորս ցավ ենք զգում:

Ամենաշատը մեր առջև հառնում են Հայկական պետականության կայացման համար նահատակվածների աչքերը:

Պարտավոր ենք խոսել այդ մասին:

Չնայած նրան, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը և Սերժ Սարգսյանը պաշտոնավարեցին, ըստ էության, խաղաղ պայմաններում, սակայն այդպես էլ չիրականացրեցին հայոց զենքի հաղթանակն ամրագրող քաղաքական լուծումները:

Լինելով ոչ օրինական` չընտրված իշխանություն, նրանք համագործակցեցին հնարավոր բոլորի հետ, բացի հայ ժողովրդից:

Քառորդ դարից ավելի ընթացող այդ համագործակցության հետևանքով ոչ միայն` Արցախի Հանրապետությունը մինչ օրս ճանաչված չէ Հայաստանի Հանրապետության և այլ պետությունների կողմից, այլ նաև այդ համագործակցությունը հանգեցրել է ընդհանրապես Հայկական պետականության քաղաքական գործոնի վիճարկմանը:

Պատերազմող և ապրող հայ ժողովրդի վրա ներազդելու լծակները շատ էին, բայց ամենավտանգավորը` ոչ օրինական, ընչաքաղց և ծառայամիտ քաղաքական վերնախավն էր:

Արցախյան ազատամարտով ծնունդ առած Հայկական պետականության ընձեռած հնարավորություններից այս 25 տարիներին բացառապես օգտվեցին խիստ սահմանափակ թվով մարդիկ` կուտակելով աստղաբաշխական կարողություններ, իսկ հայ ժողովրդին բաժին թողեցին զանգվածային աղքատություն ու գործազրկություն, պետական բյուջեն մի քանի անգամ գերազանցող պետական պարտք ու միլիոնավոր արտագաղթած քաղաքացիներ:

Այս անցած 25 տարիներին մենք ականատեսը եղանք, թե ինչպես են իրենց տաքուկ, լուսավոր, հարմարավետ աշխատասենյակներում մաքուր թղթի վրա գրում ու բարձրաձայնում` «Սիրելի հայ ժողովուրդ…»:

Իսկ «սիրելի հայ ժողովուրդը» ցուրտ ու անշուք սենյակում սպասում է իրական Ուղերձի, որը մինչ օրս չհնչեց:

Մենք լուրջ չենք խոսել այս մասին: Մենք լուրջ քայլեր չենք գործադրել:

Հայ ժողովրդին պատկանող եկամուտները գալիս և հանգրվանում էին միայն իրենց` «սիրելի հայ ժողովուրդ» ասողների գրպաններում: Այդ եկամուտները մեր սոցիալական և բժշկական ապահովություններն են, ռազմական անվտանգությունը և կրթությունը:

Այդ խիստ սահմանափակ թվով մարդիկ կարծես թե մեկ այլ աշխարհում են ապրում` չպատկերացնելով պատերազմի իրական դեմքը և ազդեցությունը, թողնելով ժողովրդին մահ ու ավերի, սովի ու անորոշության մեջ:

Նրանք չեն հասկանում այդ կոնտրաստը, որ այդպես ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ պատերազմել.  ժողովրդի ձեռքում` սուր, իրենց ձեռքում` սուրճի բաժակ:

Նրանք չհասկացան, որ ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ ժողովրդին ենթարկել շանտաժի և մոլորեցնել` ասելով, որ անդամակցում ենք ԵՏՄ-ին` ապահովելու համար անվտանգություն և բարեկեցություն:

Ահա այսպես` ոչ լաց է, ոչ ծիծաղ…

Եվ, վերջապես, նրանք չհասկացան, որ ժողովրդի սրով և արյամբ ազատագրված Հայրենիքը` մեր ազգային անվտանգության կարևոր երաշխիքը, ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ առևտրի առարկա դարձնել` տարածելով «Մադրիդյան» կամ այլ անվամբ հանձնման պատմություններ:

Այս 25 տարիների ընթացքում ձևավորվեց երկու կողմ. մի կողմում` Հայկական պետականություն կերտող հայ ժողովուրդը, իսկ մյուս կողմում` իշխանությունը զավթած և ամեն գնով այն պահել ձգտող Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը և Սերժ Սարգսյանն իրենց սահմանափակ մտերիմներով:

Հայ ժողովուրդը կրկին ապացուցեց, որ նա լինելու է, նրա անվտանգության երաշխավորն իր ազգային զինված ուժերն են, և նրա իրական դաշնակիցը` հայ  ժողովուրդը: Իսկ քառօրյա պատերազմը փաստեց, որ երկրորդ կողմում գտնվողները վատնել են նաև ռազմական անվտանգության միջոցները` թողնելով երկու կողմերին հարվածի տակ:

Անկախության սերնդի 20-ամյա երիտասարդները գիտակից անձնազոհությամբ վկայեցին, որ ճանաչում են ազատագրված Հայրենիքի անկախությունը և հրամայում են երկրորդ կողմում գտնվողներին` հայ ժողովրդից կողոպտած հարստությունն ամբողջապես ուղղել նոր ստեղծված իրավիճակում Հայկական պետականության կայացմանը և ամրապնդմանը` սկիզբ դնելով Հայկական պետականության ներկա 42 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքով աշխարհում իրական քաղաքական գործոն լինելուն:

Զարուհի Փոստանջյան, 16.04.2016թ., Երևան

aniarc.am

Մեր դիվանագիտությունն աշխատում է զզվելի. Նորատ Տեր-Գրիգորյանց

Ղարաբաղում այս ամսվա սկզբին տեղի ունեցած 4-5-օրյա պատերազմի վերաբերյալ մեր հարցերին պատասխանել է 1992-1995թթ. ՀՀ ՊՆ գլխավոր շտաբի պետ, 1993 թ. պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար, Արցախյան պատերազմի հերոս, գեներալ-լեյտենանտ Նորատ Տեր-Գրիգորյանցը: Նա ապրում է ՌԴ-ում:

- Պարոն գեներալ, Արկադի Տեր-Թադեւոսյանը (Կոմանդոսը) ազատամարտիկներին համախմբվելու կոչ է արել: Հնարավո ՞ր է արձագանքեք, Հայաստան գաք:

- Ինչո ՞ւ ոչ: Մենք ուզում էինք գալ, բայց դեսպանատունն ասաց, որ դրա կարիքը չկա: Մենք հավաքվել էինք եւ պատրաստ էինք ցանկացած պահի պաշտպանել մեր հայրենիքը, բայց դուք մոռանում եք, որ դա ոչ թե ֆիդայական շարժում է, այլ զինված ուժերի կռիվ: Մենք ստեղծել ենք այնպիսի բանակ, որը պատրաստ է պաշտպանել Հայաստանն ու Արցախը եւ պաշտպանել է ժամանակին, ազատել մեր հողը: Իհարկե, հիմա, եթե պատերազմ լինի, միլիոնավոր հայեր սահման կգնան, բայց ինչո ՞ւ գնան: Դա կլինի հերոսություն, բայց չէ որ կա կանոնավոր բանակ:

- Բայց բազմաթիվ ազատամարտիկներ ՊՆախարարի հրամանով արդեն դիրքերում  են, զինվորի կողքին:

- Դա շատ լավ է, մալադցի, մալադցի: Դա շատ լավ է: Բայց այստեղի մարդկանց դա թույլ չեն տալիս: Մենք դիմեցինք դեսպանին, մեզ ասացին, որ Հայաստանը դրա կարիքը չունի:

- Դուք դիմել եք Ռուսաստանում Հայաստանի դեսպանին՝ Հայաստան գալու հարցո՞վ:

- Ժողովուրդը՝ այստեղի հայերը հավաքվեցին դեսպանի մոտ, տարբեր բաներ էին առաջարկում: Նա մեզ ասաց. խնդրում եմ դեսպանատան գործերի մեջ չխառնվել եւ դեսպանատունը ձեր քաղաքացիական գործերին  չի խառնվի: Ու մենք հեռացանք:

- Ըստ ձեզ Արցախում ի՞նչ տեղի ունեցավ ապրիլի 1-ից 5-ն ընկած ժամանակահատվածում:

- Տեղի ունեցավ այն, ինչը պետք է տեղի ունենար: Թշնամին ոտքի է կանգնել ու նորից խախտում է հրադադարի պայմանագիրը, որն էն գլխից սխալ պայմաններով է ստորագրվել: 1994-ին պետք էր ստորագրել կապիտուլյացիայի, սահմանների հստակեցման, Ղարաբաղի անկախության մասին պայմանագիր: Բայց ստորագրեցին անտաղանդ, զզվելի փաստաթուղթ՝ կրակի դադարեցում անվամբ: Ու չմտածեցին՝ կրակը դադարեցվեց այսօր, իսկ վա ՞ղը: Արդյունքում իր նավթադոլարների հաշվին Ադրբեջանը զինվեց եւ Թուրքիայի հրահանգով տեղի ունեցավ այն, ինչ տեղի ունեցավ՝ հայերի միջոցով պատասխան Ռուսաստանին:

- Ինչ եք կարծում՝ Ադրբեջանն ի՞նչ էր ուզում անել ու ի՞նչ կանխեց մեր բանակը այդ 4-5 օրերի ընթացքում:

-Ադրբեջանը հզոր հարված էր պատրաստել՝ ուղղված Ղարաբաղի զինված ուժերի դիրքերին ու Հայաստանին: Տեղի ունեցավ հետախուզական մարտ՝ հյուսիսային եւ հարավային ուղղություններով: Ընդ որում թշնամին հարձակում գործեց թույլ ուղղությունների վրա: Պետք է արժանին մատուցել մեր զինվորներին, որ նրանք լավ հակահարված տվեցին, բայց կարելի էր ընդհանրապես թույլ չտալ թշնամու մոտեցումը: Եթե ադրբեջանական տանկերը մեծ արագությամբ մոտենում են, դա պետք էր կանխել ավելի վաղ, քան նրանք կհայտնվեն Ղարաբաղի պաշտպանական տարածքում: Ու հետաքրքիրն այն է, որ Ալիեւն այս հարձակումից հետո գոռում էր՝ հայերն են առաջինը հարձակվել: Ո՞նց են հայերը առաջինը հարձակվել, եթե ադրբեջանական տանկերը գտնվում են Ղարաբաղի պաշտպանական տարածքում: Այսինքն ես կարծում եմ պետք է բացահայտել, մերկացնել Ադրբեջանին: Ու այս ամենի մեջ ամենավտանգավորն այն է, որ զենքը, որով հարձակվել են Հայաստանի վրա, գնված էր Ռուսաստանից: Ադրբեջանը կիրառել է ոչ թե թուրքական, այլ ռուսական զենք, որը պարոն Մեդվեդեւի վստահեցմամբ դեռ շարունակվելու է վաճառվել Ադրբեջանին: Ստացվում է, որ Հայաստանը Ռուսաստանին պաշտպանում է ՆԱՏՕ-ից, իսկ Ռուսաստանը զենք է վաճառում թշնամուն, որը դրանով հարված է հասցնում մեզ: Միայն ռուսական զենքով կրակելու հրաման տալով՝ Ալիեւն աշխարհին ցույց տվեց, որ իրեն սատարում է Ռուսաստանը: Դա շատ վտանգավոր քաղաքականություն է: Հիմա պետք է մեր նախագահը անվտանգության խորհրդի նիստ հրավիրի եւ Ռուսաստանին բողոքի նոտա հղի այս անհասկանալի, զզվելի եւ ագրեսիվ քաղաքականության համար: Եվ չպետք է վախենալ: Ի՞նչ կարիք կա: Չես ուզում, կարող ենք ուրիշ տեղ գնալ: Մյուս կողմից մեր զորքը պիտի շատ ուժեղ լինի, կտրուկ արձագանքի հակառակորդի գործողություններին: Մեր բանակը շատ ամուր, շատ լավ բանակ է, պետք է միայն ավելի լավ պատրաստվել եւ լավ հակահարված տալ հարձակումներին: Պետք էր հետապնդել եւ հենց լեռներում ոչնչացնել նրանց: Զոհեր արդեն ունեինք: Բայց ցավոք, մեր Պաշտպանության նախարարը խղճաց ադրբեջանցիներին: Իսկ նրանք դադարեցրին մարտը եւ հեռացան:

- Ի՞նչ եք կարծում՝ այդ սխալներն ուղղելու հնարավորություն կա՞: Ինչպե՞ս պետք է ուղղվի:

-Անպատճառ կա: Հիմա պետք է տարվի դիվանագիտական աշխատանք՝ իրականությունը աշխարհին ցույց տալու համար: Մեր արտաքին գործերի նախարարությունը, Հայաստանի ղեկավարությունը, Ազգային ժողովը պետք է աշխարհին ցույց տան, որ Ղարաբաղը մեր հողն է: Դա հայկական պետություն է: Պետք է ապացուցել, որ օկուպանտը Ալիեւն է: Հենց Ադրբեջանն է զավթել Ղարաբաղը: Հիմա նա հարձակվել է մեզ վրա, որովհետեւ աշխարհին ապացուցել է, որ հայերը զավթել են Ղարաբաղը: Իսկ մեր հայերը չեն կարողանում ապացուցել, որ դա ճիշտ չէ: Մեր դիվանագիտությունն աշխատում է զզվելի: Ահա իմ կարծիքը:

- Ի՞նչ եք կարծում՝ առաջիկայում ռազմական դաշտում գործողությունները կշարունակվե՞ն:

- Իհարկե, կշարունակվեն: Ադրբեջանը միշտ խախտել է 1994 թվականի կրակի դադարեցման մասին փաստաթուղթը: Իսկ հիմա, երբ նույնիսկ փաստաթուղթ չի ստորագրել, ինչու չպետք է շարունակի խախտել: Նա աշխարհին ապացուցել է, որ Ղարաբաղը օկուպացված է, որ պետք է ազատագրել: Իսկ ումի՞ց: Հայերից: Իսկ դրա համար պետք է հայերին ոչնչացնել, հարձակվել, հողերը գրավել: Հիմա պետք է աշխատի մեր դիվանագիտությունը, այլապես Ադրբեջանը միշտ կարող է հարձակվել: Միշտ: Մեկ ամսից, մեկ տարուց, բայց կհարձակվի: Հիմա հետ է կանգնել, որովհետեւ հասկացել է, որ մենք կարող ենք հաղթել:

- Իսկ շարունակելու դեպքում մենք կհաղթեի՞նք:

- Ցավում եմ, որ մեր Պնախարարը խղճաց եւ չշպրտեցին ադրբեջանցիներին այնտեղ, որտեղ պետք է: Խղճացին: Իսկ ահա նրանք չղճացին մեր զինվորներին, խոշտանգեցին անգամ մեր սպանվածներին ու վիրավորներին: Նրանք թուրք են:

- Պարոն գեներալ, վերջին օրերին Ղարաբաղի հարցի լուծման ինչ-որ տարբերակներ են շրջանառվում: Խոսվում է, որ հնարավոր է որոշակի տարածքների, խաղաղապահների տեղակայման դիմաց Ղարաբաղի կարգավիճակը հստակեցվի:

 - Լսել եմ, որ իբր մի քանի շրջան պետք է տալ եւ դրանով վերջ կտրվի կռվին: Սկզբում ասում էին, որ պետք է «օկուպացված» շրջանները վերադարձնել: Բայց նրանք Ղարաբաղը եւս օկուպացված են համարում եւ ասում, որ պետք է այնտեղ թողնել ադրբեջանցի փախստականներին: Եթե նրանց թողնենք այդ հողը, Լաչինի միջանցքը չի օգնի, Ղարաբաղն ամբողջությամբ կշրջապատվի ադրբեջանցիներով ու այդ ժամանակ միգուցե այլեւս հնարավոր չլինի հայերին պահել այնտեղ, բոլորը կթողնեն, կգնան: Քաղաքական գործիչներն ամեն ինչ կարող են անել: Իհարկե: Պետք է ճիշտ պայմաններ առաջ քաշել եւ դիվանագիտական մակարդակով որոշել կրակի դադարեցման հարցը:

Armtimes.com

Ռազմական գործողությունները կշարունակվեն. Նորատ Տեր-Գրիգորյանց

Արցախում ապրիլի սկզբին տեղի ունեցած կարճատև պատերազմի վերաբերյալ Հայկական ժամանակ թերթի հարցերին պատասխանել է 1992-1995թթ ՀՀ ՊՆ գլխավոր շտաբի պետ, 1993թ պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար, արցախյան պատերազմի հերոս, գեներալ-լեյտենանտ Նորայր Տեր-Գրիգորյանցը: Նա ապրում է ՌԴ-ում: Ներկայացնում ենք կրճատումներով

- Ինչ եք կարծում՝ Ադրբեջանն ի՞նչ Էր ուզում անել ու ի՞նչ կանխեց մեր բանակը այդ 4-5 օրերի ընթացքում։

- Ադրբեջանը հզոր հարված Էր պատրաստել ուղղված Ղարաբաղի զինված ուժերի դիրքերին ու Հայաստանին։ Տեղի ունեցավ հետախուզական մարտ հյուսիսային և հարավային ուղղություններով։ Ընդ որում, թշնամին հարձակում գործեց թույլ ուղղությունների վրա։ Պետք Է արժանին մատուցել մեր զինվորներին, որ նրանք լավ հակահարված տվեցին, բայց կարելի էր ընդհանրապես թույլ չտալ թշնամու մոտեցումը։ Եթե ադրբեջանական տանկերը մեծ արագությամբ մոտենում են, դա պետք Էր կանխել ավելի վաղ, քան նրանք կհայտնվեին Ղարաբաղի պաշտպանական տարածքում։ Ու հետաքրքիրն այն Է, որ Ալիևն այս հարձակումից հետո գոռում Էր հայերն են առաջինը հարձակվել։ Ո՞նց են հայերը առաջինը հարձակվել, եթե ադրբեջանական տանկերը գտնվում են Ղարաբաղի պաշտպանական տարածքում։ Ու այս ամենի մեջ ամենավտանգավորն այն Է, որ զենքը, որով հարձակվել են Հայաստանի վրա, գնված էր Ռուսաստանից և որը, Մեդվեդևի վստահեցմամբ, դեռ շարունակվելու է վաճառվել Ադրբեջանին։ Ստացվում Է, որ Հայաստանը Ռուսաստանին սատարում Է ՆԱՏՕ-ից, իսկ Ռուսաստանը զենք է վաճառում իմ թշնամուն, որը դրանով հարված Է հասցնում մեզ։ Միայն ռուսական զենքով կրակելա հրաման տալով Ալիևն աշխարհին ցույց տվեց, որ իրեն սատարում Է Ռուսաստանը։ Հիմա պետք Է մեր նախագահը անվտանգության խորհրդի նիստ հրավիրի և Ռուսաստանին բողոքի նոտա հղի այս անհասկանալի, զզվելի և ագրեսիվ քաղաքականության համար։ Եվ չպետք է վախենալ։ Մյուս կողմից մեր զորքը պիտի շատ ուժեղ լինի, կտրուկ արձագանքի հակառակորդի գործողություններին։ Մեր բանակը շատ ամուր, շատ լավ բանակ Է, պետք Է միայն ավելի լավ պատրաստվել և լավ հակահարված տալ հարձակումներին։ Պետք Էր հետապնդել և հենց լեռներում ոչնչացնել նրանց։ Զոհեր արդեն ունեինք։ Բայց, ցավոք, մեր պաշտպանության նախարարը խղճաց ադրբեջանցիներին։

- Ի՞նչ եք կարծում՝ այդ սխալներն ազդելու հնարավորություն կա՞։

- Անպատճառ կա։ Հիմա պետք է տարվի դիվանագիտական աշխատանք իրականությունը աշխարհին ցույց տալու համար։ Մեր ԱԳՆ-ն, Հայաստանի ղեկավարությունը, Ազգային ժողովը պետք է աշխարհին ցայց տան, որ Ղարաբաղը մեր հողն է։ Դա հայկական պետություն Է։ Պետք Է ապացուցել, որ օկուպանտը Ալիևն է: Հենց Ադրբեջանն Է զավթել Ղարաբաղը։ Հիմա նա հարձակվել է մեզ վրա, որովհետև աշխարհին ապացուցել Է, որ հայերը զավթել են Ղարաբաղը։ Իսկ մեր հայերը չեն կարողանում ապացուցել, որ դա ճիշտ չէ։ Մեր դիվանագիտությունն աշխատում է զզվելի։

- Ի՞նչ եք կարծում առաջիկայում ռազմական գործողությունները կշարունակվե՞ն։

- Իհարկե, կշարունակվեն։ Ադրբեջանը միշտ խախտել է 1994 թվականի կրակի դադարեցման մասին փաստաթուղթը։ Իսկ հիմա, երբ նույնիսկ փաստաթուղթ չի ստորագրել, ինչու չպետք է շարունակի խախտել։ Նա աշխարհին ապացուցել Է, որ Ղարաբաղը օկուպացված է, որ պետք Է ազատագրել հայերից։ Իսկ դրա համար պետք է հայերին ոչնչացնել, հարձակվել, հողերը գրավել։ Հիմա պետք է աշխատի մեր դիվանագիտությունը, այլապես Ադրբեջանը միշտ կարող է հարձակվել։ Միշտ։ Մեկ ամսից, մեկ տարուց, բայց կհարձակվի։ Հիմա հետ է կանգնել, որովհետև հասկացել է, որ մենք կարող ենք հաղթել։

Մանրամասները՝ թերթի այսօրվա համարում

Lragir.am

Թամար Հովհաննիսյանի բաց նամակը Սերժ Սարգսյանին

Ինչ բախտավոր աստղի տակ եք ծնվել, որ այսօր նախագահն եք աշխարհում ամենաներողամիտ, նաիվ, մի փոքր բանից խանդավառվող, քիչ բանով գոհացող, վտանգի պահին մի բռունցք դարձող, նահատակվող, մարտիրոսացող, միմյանց հասնող, միմյանց օգնող (հատկապես վտանգի պահին) և էլի շատ ու շատ բարեմասնություններ ունեցող մի ազգի:

Ձեր կողքիններին ուզում եմ ասել, որ իրենց պարտքն է լինել ոչ թե ձե՛ր այլ պետության կողքին, էս երկրի կողքին, ինչպես էսօրվա նահատակված տղաները՝ ջահել, սիրուն,ազնվագույն աչքերով, ոնց որ հատուկ ընտրված, որ մարդ ավելի մղկտա: Այո՛, պարո՛ն նախագահ, այս երկիրը լավ երկիր է, քանի որ էդպիսի զավակներ ունի: Բա էդպիսի տղաների ապագան կարելի է՞ կասկածի տակ դնել սեփական Հայրենիքում, իրենց իսկ պաշտպանած հողի վրա, կարելի է՞ նրանց քվեն գողանալ կամ կեղծել, կարելի է՞ նրանց աշխատելու ու ընտանիք կազմելու հնարավորությունից զրկել սեփական հողի վրա: Թե դուք նրանց արժեքը հասկանում եք միայն այսպիսի պահերի: Կարելի է՞ նայել այն մարդկանց դեմքին, որ երկրորդ անգամ նույն ճակատամարտը մղելու էին գնում այս օրերին ու ասել «յա իրո՞ք», կարելի է նայել էդ ջահել տղաներին ծնող մայրերին ու ասել. «Ինչքան ուզենք, էնքան կխփենք»:

Պարոն նախագա՛հ, մենք ներողամիտ ազգ ենք, երևի ամենաքրիստոնյան բոլոր քրիստոնյաների մեջ, բայց չափից ավելի ներելն ու միամտորեն նորից հավատալը անխելքություն կլինի: Դուք նեղություն մի կրեք շնորհակալություն հայտնելու զինվորին իր քաջության համար, նրան շնորհակալ է պատմությունը ու պետությունը, իսկ դուք, բարեբախտաբար, ո՛չ մեկն եք, ո՛չ էլ մյուսը: Դուք ավելի լավ է՝ ներողություն խնդրեք: Այ, հենց սա էլ ուզում էի ասել ձեզ:

Սովորական հայուհի՝ Թամար Հովհաննիսյան

frunzik.com–ի ՖԲ էջից

7or.am

Չորս օրից հետո-ն

Քանի որ շատ ենք լարվել, ուզում ենք արագ մոռանալ: Մեզ դա կհաջողվի: Նրանց, ովքեր կորցրեցին իրենց տղաներին, տղամարդկանց, ամուսիններին, չի հաջողվի: Նրանք կուզեն իմանալ` ում մեղքով, ում պատճառով… Բայց ուժ չեն ունենա խոսելու այդ մասին ու պահանջելու:

Չորս դաժան օրերի ընթացքում մենք երկու անգամ տեսանք հանրապետության նախագահին և մեկ անգամ պաշտպանության նախարարին. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում մասնակցում էին հայրենիքի պաշտպանների համար մատուցված աղոթքին, և երկրորդ անգամ` հոսպիտալում պառկած վիրավորներին այցի ժամանակ:

Պատերազմի առաջին իսկ օրը երկրի ղեկավարները դիմում են ժողովրդին, բացատրում, գոտեպնդում, հուսադրում, վստահեցնում, որ կանեն ամեն ինչ: Այդ մասին մենք մանկուց ֆիլմերից գիտենք: Չորս դաժան օրերի ընթացքում մենք չլսեցինք ոչ մի բառ: Տպավորությունն այնպիսին էր` կարծես մենք չկանք: Հոսպիտալ և եկեղեցի կարող էր գնալ ցանկացած տնային տնտեսուհի, ու հաստատ ավելի ջերմեռանդ կստացվեր աղոթքն ու հոգատարությունը՝ ավելի ջերմ: Երևանցի կանայք հոսպիտալի մոտ սպասում էին, որ իրենց վիրավորին այցի եկած ծնողներին տանեն իրենց տուն, ապահովեն կացարանով: Իսկ իմ շարքային կարծիքով` երկրի նախագահն ու պաշտպանության նախարարը ժամանակ չպետք է ունենային այսպիսի բաների համար: Մենք՝ ՀՀ շարքային քաղաքացիներս, չենք կարող բանակցել արտգործնախարարների հետ, չենք կարող պատասխանել ԵԽԽՎ նախագահին, չենք կարող այլ պետությունների ղեկավարների առաջ ներկայանալի դարձնել մեր երկիրը ու ցույց տալ մեր խելքը, խորամանկությունը, գրագիտությունը, ուժը:

Մենք պատիվ չունեցանք տեսնելու մեր արտգործնախարարին: Նրա չլինելը լինելու պես սովորական դարձավ: Բայց մենք ողջ ենք մնացել ու պարտավոր ենք շտկել այս ամենը: Մենք պարտավոր ենք գտնել ինքներս մեզ համար այն դիվանագետներին, որոնք կիմանան խաղաղության հասնելու ձևը:

Ամեն օր արթնանալիս պետք է հիշել, որ առնվազն 29 զինվոր` գումարած անհայտ կորած 28-ը, չեն կարող ուրախանալ հրադադարի լուրով, էլ չեն կարող իմանալ՝ ինչ եղավ իրենց երկում: Իրենք էլ չկան…

Տկար քաղաքական ու պետական գործիչների պատճառով նրանք էլ մեզնից մեկը չեն, էլ պլաններ ու հոգսեր չեն ունենալու, էլ չեն իմանալու հետոն: Սա արդեն ցրած ցույց չէ, իսկ իրենք ջրցանի տակ ընկած տղաներ չեն, որ վեր կենան, շտկեն իրենց ու նորից ապրեն: Մեծ հարց է՝ ադրբեջանցի զինվորակա՞նն է սպանել նրանց, թե՞ տկար քաղաքականությունը: Մահ կա շատերի խղճին: Միայն թե իրենք դա շուտ կփորձեն մոռանալ: Մենք պարտավոր ենք հիշեցնել: Բոլորս: Մաշտոցի պուրակ սնունդ տանող քաղաքացիներս, Մարգարյան ծննդատնից սնունդ իջեցնող կանայք, կամավոր առաջին գիծ գնացողները, տանը լացող կանայք ու տառապող տղամարդիկ: Մենք ողջ ենք մնացել, որ պատիվ պահանջենք չարվածի համար: Մենք ողջ ենք նրանց շնորհիվ՝ 29 գումարած 28:

Ինչ չեն արել՝ արդեն չենք վերադարձնի, բայց կարող ենք ստիպել անել այն, ինչ չի արվելու:

Բոլոր զոհվածների ընտանիքները պետք է ապրեն այնպիսի բարեկեցությամբ, ինչպիսին վայել է երկրի անվտանգությունն ապահոված զինվորի ընտանիքին: Նրանց ընտանիքները պետք է ստանան ոչ թե երկրի տերերի մեկ նախաճաշի չափով նպաստ, դա ողորմություն է, իսկ ողորմություն չի կարելի տալ կյանքը զոհաբերած տղային, այլ նրանց ընտանիքի անդամները պետք է ապրեն լավագույն վերանորոգված տներում, լինեն հագնված հերոսին վայել, սովորեն լավագույն ուսումնական հաստատություններում, իրենց զգան երկրի լիիրավ քաղաքացի, բուժվեն անվճար:

Այդպես պետք է ապրեն նաև նրանք, ովքեր առաջին գծից հետ կգան ողջ: Երախտագիտության միայն մահվան գնով չեն հասնում: Երբ կընդունվի որոշում հետ եկած զինվորի բարեկեցության մասին, ու հետ եկած զինվորը կպարգևատրվի ոչ թե անվճար երթևեկությամբ կամ նպաստով, այլ իսկական բարեկեցիկ կյանքով` վերանորոգված տներով, ամառային հանգստի հնարավորությամբ, ընդ որում` ոչ թե Աղվերանում ու Սևանում, այլ այնտեղ, որտեղ հանգստանում են իրենց համար աղոթող իշխանավորները, երբ իրենք նռնականետով ուղղաթիռ էին խփում, տանկ էին ոչնչացնում ու տեսնում ընկերոջ մահը տասնութ, քսան տարեկանում:

Եթե զինվորն իմանա, որ իր վտանգավոր ծառայությունը պարգևատրվում է երախտագիտությամբ, իսկ երախտագիտությունը խոսքի ու մեդալի տեսքով չի լինի միայն, այլ սիրուն կյանքի, կփոխվի նաև խաղաղ ծառայության ընթացքում տեղի ունեցող դեպքերի վիճակագրությունը:

Պատերազմական չորս օրվա ընթացքում մենք տեսանք մահ, գերություն, ադեկվատ հասարակություն, իր հնարավորությունների չափով օգնության պատրաստ մարդիկ, դիվանագետների փոխարեն սոցցանցերում բարձրորակ աշխատանք անող երիտասարդներ, զսպվածություն, նաև անհամ պաթոս: Աստված իրենց հետ, բայց երբեք չհասկացա ուրիշ տղամարդկանց պատերազմի ոգեշնչող ու գոտեպնդող տղամարդկանց:

Այս օրերին մեկ էլ շատ քիչ հնչեց խաղաղություն կարևոր բառը: Դիրք, հենակետ, Սմերչ, ՍՕՍ, նռնականետ, թշնամի, տանկ, ընկած ուղղաթիռ,- այս բառերի ու բառակապակցությունների շարքում շատ քիչ հնչեց խաղաղություն-ը: Միայն հինգերորդ օրը զինվորականներից մեկը, որ գիտեր պատերազմի դեմքը, հարցին, թե ինչ է հաղթանակը, պատասխանեց՝ «հաղթանակը խաղաղությունն է»:

Լուսինե Հովհաննիսյան 

CIVILNET.am

Բացահայտվել է Ադրբեջանի դաշնակիցը. Այն պետք է հեռացվի

Դժվար է կանխատեսել, թե որքան կայուն կլինի այն հրադադարը, որ հաստատվել է Արցաի երկրորդ պատերազմում եւ արդյոք դա քառօրյա պատերազմ էր, ինչպես արդեն մտել է շրջանառության մեջ: Նկատելի է, որ ներկայում բավական ինտենսիվ է բանակցային գործընթացը տարբեր ուղղություններով: Սակայն, ապրիլի 5-ին Վիեննայում կայացած ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի նիստը հաստատեց խմբի երեք համանախագահների միջնորդական մանդատը:
Այդ մանդատի հարցը արդեն տեւական ժամանակ դարձել է քննարկման առարկա: Ադրբեջանը դժգոհ է Մինսկի խմբից եւ անթաքույց ձգտել է փոխել այդ մանդատը, այն համարելով հայանպաստ:

Չի բացառվում, որ Բաքուն գնաց պատերազմի նաեւ այդ ակնկալիքով, որ կկարողանա կրակի դադարեցումը «վաճառել» բանակցային մանդատի դիմաց: Բաքվի ծրագրերը խափանվեցին այն բանից հետո, երբ հայկական զինուժը ոչ միայն սկսեց դիմադրել՝ ինչին Ալիեւն ըստ երեւույթին չէր սպասում, այլ անցավ հակագրոհի, Ադրբեջանին պատճառելով էական կորուստներ:

Դրանից հետո պատերազմի դադարը Մինսկի եռանախագահների մանդատի հետ փոխելն իհարկե չէր ստացվի: Ալիեւի այդ ակնկալիքը, որը գուցե գլխավորը չէր իհարկե, ակնհայտ ձախողվեց:

Այդուհանդերձ, Մինսկի խմբի եռանախագահության միջնորդական մանդատի խնդիրը թերեւս բավական հետաքրքրական է, առավել եւս քառօրյա պատերազմի ֆոնին: Լռելյայն կարծիք կամ համաձայնություն կա, որ եռանախագահների մանդատը ձեռնտու է Հայաստանին: Ըստ ամենայնի, այդ ձեռնտու լինելու տակ ենթադրվում է այն, որ այնտեղ չկա Թուրքիան եւ կա մեր դաշնակից Ռուսաստանը:

Անցնող չորս օրերը վկայեցին, որ Հայաստանը չունի «դաշնակից» Ռուսաստան: Մինսկի խմբում ի դեմս Ռուսաստանի գործնական դաշնակից ունի Ադրբեջանը: Դրա փաստերը բացահայտ են: Կարո՞ղ է որեւէ մեկը որեւէ պատմական օրինակ բերել, ներկայի օրինակ բերել, երբ որեւէ պետության դաշնակից այդ պետության հակառակորդին տրամադրում է բազմապատիկ ավելի սպառազինություն՝ ընդ որում թե քանակի, թե մահաբերության պարամետրերի առումով, քան իր դաշնակցին: Եվ դա այն դեպքում, երբ հակառակորդը պարբերաբար սպառնում է դանակցին ոչնչացնելով եւ պետական մակարդակով տարածում հայատյացություն ամբողջ աշխարհում:

Ռուսաստանի դաշնության վերջին շրջանի, եւ հատկապես վերջին չորս օրերի բոլոր քաղաքական քայլերը եղել են հօգուտ Ադրբեջանի եւ պարունակել են արհամարհանք եւ վիրավորանք Հայաստանի հանդեպ: Դրա վառ վկայությունը ԵՏՄ վարչապետների երեւանյան հավաքի հետաձգումն է, բացարձակ անհիմն պատճառով, ինչ է թե այդպես է ուզել Ղազախստանը:

Ռուս-ադրբեջանական դաշնակցության բազմաթիվ փաստեր, եւ ոչ մի փաստ հայ-ռուսական դաշնակցության մասին:
Այդպիսով, ակնհայտ է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ի դեմս Ռուսաստանի դաշնակից եւ աջակից ունի Ադրբեջանը, ոչ թե Հայաստանը:

Եթե դրան է գումարվում այն, որ Ռուսաստանը ոչ միայն կասկածի տակ անգամ չի դնում, այլ վերհաստատում է իր հավատարմությունը 1921 թվականի Մոսկվայի պայմանագրին՝ անգամ Թուրքիայի հետ հակադրության պայմաններում, ապա առավել քան ակնհայտ է դառնում Մինսկի խմբում ռուս-թուրք-ադրբեջանական պատմա-քաղաքական դաշինքի առկայությունը:

1921 թվականի պայմանագրի բովանդակությունն արտացոլում է Կովկասի վերջին հարյուրամյակի զարգացման վեկտորը, որը պարբերաբար «ոռոգվում» է հայության արյունով: Եվ եթե Ռուսաստանը որեւէ կերպ կասկածի տակ չի դնում այդ վեկտորը, ապա նշանակում է, որ այդ պետությունն իր շահը անգամ ռուսական օդանավին Անկարայի հասցրած հարվաից հետո կապում է Թուրքիայի, ոչ թե Հայաստանի հետ:

Այդպիսով, այն, որ Մինսկի խմբի եռանախագահների ներկայիս կազմը ձեռնտու է Հայաստանին, մեղմ ասած հարաբերական է, քանի դեռ այնտեղ կա Ռուսաստանը: Քանի դեռ այնտեղ կա Ռուսաստանը, կնշանակի, որ այնտեղ են նաեւ Թուրքիան եւ Ադրբեջանը: Հետեւաբար, Մինսկի խմբում Թուրքիայի անդամությունը բացառելու համար բավարար չէ լոկ փակ պահել խումբը Անկարայի ֆիզիկական մուտքի առաջ: Անկարայի ներկայությունը սահմանափակելու համար պետք է խմբից հեռացվի Ռուսաստանը:

Մոսկվան բազմաթիվ օրինակներով ցույց է տվել, որ չի կարող համարվել խաղաղ միջնորդ՝ որովհետեւ միլիարդների մահաբեր սպառազինություն տրամադրելով Բաքվին նրան տվել է պատերազմի իրավունք, եւ չի կարող համարվել Հայաստանի «դաշնակից», քանի որ նրա հակահայկական քայլերը եւ դրա անգամ ողբերգական հետեւանքները բոլորի աչքի առաջ են, իսկ ահա դաշնակցային գործողությունները՝ միայն դեղնած թղթերի վրա:

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

Lragir.am